In de aanloop naar de coronacrisis werd in 2019 een grote organisatie opgericht om ‘desinformatie‘ te bestrijden. Deze organisatie viel onder de verantwoordelijkheid van het Ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK), maar werd feitelijk aangestuurd door de Nationaal Coordinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) gedurende de pandemie. Binnen de desinformatie organisatie was van alle ministeries afvaardiging aanwezig en vond internationale coördinatie plaats via de NAVO en de Europese Commissie (EC). Er werd niet alleen desinformatie bestreden, maar er vond ook nauwkeurige controle van de gewenste narratieven ofwel verhaallijnen plaats. De organisatie was goed doordacht en integraal opgezet door alle relevante publieke en private partijen te betrekken. Mediabedrijven, dagbladen, televisiezenders en de tech bedrijven waren vertegenwoordigd. Ze waren allemaal betrokken en stonden daarmee rechtstreeks onder invloed van onze overheid.
Oprichting van de Desinformatie organisatie
De exacte oprichtingsdatum van de desinformatie organisatie is niet precies te herleiden uit de geopenbaarde WOB-documenten. Onder de noemer ‘bescherming van de democratie’ werden vanaf 2014 concrete stappen ondernomen door onze beleidsmakers. In Europees- en NAVO-verband was hier aandacht voor door de geopolitieke ontwikkelingen van destijds.
In 2016 hadden Nederlandse militairen diverse trainingen in de Behavioural Dynamics Methodology (BDM) doorlopen. Dit is een methode van online psychologische oorlogsvoering waarvan de werkwijze over het algemeen als onethisch wordt beschouwd omdat de perceptie van de burger wordt misleid door middel van technieken als polarisatie, agitatie en microtargeting.
Vanaf medio 2018 kwam een en ander in een stroomversnelling toen diverse NAVO-landen onderling afspraken maakten over de bestrijding van desinformatie.
Op 2 april 2020 vond een bijeenkomst van NAVO ministers van Buitenlandse Zaken plaats in Nederland. Eén van de onderwerpen van gesprek was de aanpak van desinformatie. In het verslag is het volgende opgetekend:
Veel ministers wezen ook op het gevaar van desinformatie en onderstreepten het belang zich daartegen gezamenlijk te weer te stellen.
Tot aan de coronacrisis was de bestrijding van desinformatie vooral gericht op het buitenland, of tenminste op buitenlandse dreigingen. Bij het uitbreken van de pandemie kreeg de desinformatie organisatie echt gestalte en richtte de organisatie zich voornamelijk op de Nederlandse burger.
De Desinformatie organisatie
Uit honderden WOB-documenten heeft zich een beeld afgetekend van een grote organisatie om desinformatie te bestrijden. Onderstaand organigram is opgemaakt uit de beschikbaar gestelde informatie uit deze WOB-documenten.
Bovenstaand schema toont de verregaande integratie met de verschillende departementen en instanties. De NCTV, dat zelf onder het Ministerie van Justitie en Veiligheid (J&V) valt, zorgde ook voor de betrokkenheid van het Openbaar Ministerie (OM) en de Politie.
Binnen de Desinformatie operatie is onderscheid te maken tussen twee initiatieven: Het VWS-deel en het BZK-deel.
Onder het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) is als onderdeel van de Vaccinatiealliantie de Denktank Desinformatie opgericht met de volgende doelen voor ogen: Het vergroten van de vaccinatiebereidheid, het onderdrukken van geluiden die de vaccinatiebereidheid verkleinen en het dienen van inhoudelijke repliek aan kritische geluiden ten aanzien van vaccinaties en coronamaatregelen. De achtergronden van deze Denktanktank staan in meer detail beschreven in een artikel van Daniel van der Tuin. In het schema gaat het om het geel omcirkelde deel van het organigram.
Het zwaartepunt van de Desinformatie operatie was georganiseerd binnen het Ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK). De linkerkant van het organigram. Diverse bestuurlijke- en ambtelijke gremia stuurden de dagelijkse operatie aan. Deze bevond zich in de ‘Newsroom‘, waar alle (social) media werd gesurveilleerd en geduid.
De twee linker kolommen in het organigram tonen een organisatorisch onderscheid tussen Monitoring Informatie Domein (MID) en Dreigingsbeeld Informatie Domein (DID). Dit waren teams die zich respectievelijk bezighielden met een surveillerende taak (MID) en een analysetaak (DID) in relatie tot het bestrijden van ‘desinformatie‘. Deze analysetaak is in 2020 voor een belangrijk deel door de militaire eenheid LIMC overgenomen.
Internationale organisatie desinformatie
In het begin van de coronacrisis was de desinformatie organisatie inmiddels goed georganiseerd. Voor de Internationale coördinatie van alle activiteiten op het gebied van desinformatie, had men verschillende mechanismen geïmplementeerd.
Alle landen hadden een eigen ‘Newsroom‘ waarin de (sociale) media werden gesurveilleerd. Deze Newsrooms stonden in EU-verband met elkaar in contact via het Rapid Alert System (RAS). Verder had men plannen uitgewerkt voor een Rapid Response Mechanism (RRM) om desinformatie tegen te spreken en was het European Centre of Excellence on Countering Hybrid Threats (ECHCT) als expertiseplatform opgericht. Dit blijkt uit een verslag van het Directeuren Overleg Desinformatie van 14 januari 2020. Om een correct tijdsbeeld bij deze informatie te hebben, is het relevant om te melden dat de eerste Nederlandse coronapatiënt ongeveer twee maanden later pas werd vastgesteld.
Vanuit de NAVO werden alle ministeries van Buitenlandse Zaken periodiek geïnformeerd. Het militaire bondgenootschap greep de coronacrisis aan om Strategische Communicatie (STRATCOM) aangaande het virus te coördineren. Uit onderstaande mailwisseling blijkt dat documenten met richtlijnen over de covidrespons vanuit de NAVO werden verspreid onder de lidstaten.
Alle EU lidstaten verbonden door het Rapid Alert System
De NCTV was belast met het aansluiten van de Nederlandse desinformatie organisatie op het Rapid Alert System (RAS). Hiermee stonden de EU-lidstaten met elkaar in contact over desinformatie.
Alle techbedrijven konden op deze manier snel op de hoogte worden gesteld van onwelgevallig nieuws dat onderdrukt moest worden.
Onderstaande mailwisseling toont aan dat ook het social media platform Snapchat hiervan op de hoogte werd gesteld.
Technologie- en mediabedrijven onderdeel van de desinformatie organisatie
Direct vanaf de oprichting van de desinformatie organisatie, maakten de techbedrijven zoals Google, Facebook en Twitter onderdeel uit van de organisatie.
De onderstaande presentatie die ongeveer een jaar voordat de coronacrisis uitbrak werd gegeven, bevestigt dat de tech- en mediabedrijven een onderdeel hiervan waren.
Er werd een ‘Rondetafel‘ georganiseerd met de hoofdredacteuren van de grote dagbladen. Opvallend is ook het interdepartementale karakter duidelijk wordt met de deelname van onder andere het ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap (OCW).
Hoofdredacteur Pieter Klok van de Volkskrant bevestigde op 19 maart 2020 in een radio-interview op de publieke omroep de onderwerping van zijn dagblad aan de overheidsnarratieven:
Mede door Klok’s uitlatingen is vast komen te staan dat de redactie van zijn Volkskrant beperkt is geweest in hun vrijheid om neutrale journalistiek te bedrijven. De lezers van de krant konden vanaf dat moment geen gewogen beeld van de werkelijkheid meer verwachten.
In een mailwisseling tussen enkele leden van de Denktank Desinformatie over een op handen zijnde artikel wordt de samenwerking duidelijk met het dagblad. De leden maakten zich druk om een Youtube filmpje waarin Professor Theo Schetters kritiek uitte op massavaccinatie met mRNA-vaccins. Redacteur Maarten Keulemans zou er een fact check artikel over schrijven, wist het lid te melden. Dit artikel verscheen enkele dagen later in de Volkskrant.
In een rapportage uit maart werd aan de mediabedrijven NOS, RTLnieuws, NU.nl en Eénvandaag gerefereerd als ‘Steunpilaren‘.
Uit bovenstaand stappenplan blijkt dat het OM, de Politie, tech- en mediabedrijven, experts en ‘factcheckers’ betrokken zijn bij de Newsroom en daarmee onderdeel zijn van de operatie.
Een e-mail van 23 augustus 2020 die was gericht aan de leden van de Denktank Desinformatie, toont aan dat de techbedrijven Google en Facebook ook zitting hadden in deze Denktank Desinformatie. Dit is het onderdeel dat in het organigram onder het ministerie van VWS was geschakeld.
Observaties naar aanleiding van dit WOB-onderzoek
- De Desinformatie organisatie werd vóór de coronacrisis opgericht;
- De organisatie is groot, grondig en professioneel opgezet;
- Coördinatie vond plaats vanuit de NAVO en EU;
- Onder leiding van de NCK (NCTV);
- Verregaande integratie tussen internationale gremia (NAVO, EU), de overheid, technologie- en (social) mediabedrijven;
- technologie- en (social) mediabedrijven hadden zich gecommitteerd aan de narratieven van de overheid;
- De Desinformatie organisatie had een totalitaire structuur door integratie van overheidsnarratieven (politiek), surveillance van burgers en informatie, mediabedrijven, technologiebedrijven, OM en Politie.
In een reeks artikelen is mede op basis van vrijgegeven WOB-documenten een reconstructie gemaakt van de desinformatie organisatie en de werkwijze ervan.
Deel 1 beschrijft de achtergrond van de strijd tegen ‘Desinformatie’.
Dit was deel 2, waarin de oorsprong en de organisatie binnen de Nederlandse overheid is behandeld.
In deel 3 wordt ingegaan op de werkwijze waarop men desinformatie bestreed.
Schrijf je nu in voor de nieuwsbrief
Blijf betrokken, blijf wakker, volg LNN!
