De Utrechtse hoogleraar Marc Bonten, prominent lid van het OMT, moet zijn banden met de farmaceutische industrie beter kenbaar maken. Dat stellen drie experts op het gebied van wetenschappelijke integriteit.
Dit artikel in het kort:
- Marc Bonten, lid van het Outbreak Management Team (OMT), coördineert een groot Europees onderzoek met verschillende farmaceuten.
- Collega-wetenschappers hebben daar kritiek op: de bedrijven hebben ‘ontoelaatbaar veel invloed’.
- Bonten zit in Management Boards met Pfizer en AstraZeneca en werkte nauw met die bedrijven samen.
- In de belangenverklaring van het OMT meldt Bonten dat niet.
‘Fenomenaal’
Het is 9 november 2020 als redacties van Nederlandse media een ‘push-alert’ binnenkrijgen. Pfizer meldt dat het eigen coronavaccin een effectiviteit van ruim 90 procent heeft. Het zijn de allereerste cijfers over de werking van een vaccin. Journalisten worden erdoor overvallen. Sommige artsen reageren kritisch op het persbericht. De hoofdredacteur van het medisch vakblad The Lancet noemt het “science by press release”. Marc Bonten niet. “Dit ziet er overtuigend uit”, schrijft hij op Twitter.
Diezelfde avond zit Bonten in Nieuwsuur. Het is een dag om nooit meer te vergeten, zegt hij.
Arts-Microbioloog Marc Bonten zal niet snel vergeten waar hij was toen hij hoorde over het vaccin dat Pfizer heeft ontwikkeld. Hij noemt het nieuws ‘fenomenaal’ en vertelt waarom. #Nieuwsuur pic.twitter.com/Ap85puKOPX
— Nieuwsuur (@Nieuwsuur) November 9, 2020
Pfizer
Wat Bonten voor de tv-camera niet vertelt, is dat hij al jaren warme banden onderhoudt met Pfizer. Hij ontvangt niet alleen onderzoeksgeld, maar ook ‘consulting fees’ en ‘lecture fees’, betalingen voor adviezen en nascholingen aan medisch beroepsbeoefenaren namens de farmaceut. Enkele maanden voor zijn optreden in Nieuwsuur werd hij door Pfizer gevraagd om het onderzoek naar effectiviteit van de vaccins te verrichten. “Maar toen hadden we nauwelijks infecties hier. Die zijn maar naar Zuid-Afrika en Zuid-Amerika gegaan”, aldus Bonten tegen NRC.
Bonten werkt nog steeds samen met AstraZeneca en Pfizer. Maar de hechte relatie met beide bedrijven zijn door hem niet verantwoord op de belangenverklaring die ieder OMT-lid moet invullen. Uit deze verklaringen moet blijken of een expert onafhankelijk, dus zonder last of ruggenspraak, kan deelnemen aan het medische adviesorgaan van de regering. De onvolledigheid van de belangenverklaring is kwalijk, vinden experts.
‘Een god’
Arts-microbioloog Marc Bonten is een grote naam in Europa. Hij is vanuit het UMC Utrecht en vanuit Julius Clinical wetenschappelijk coördinator van Combacte, een omvangrijk samenwerkingsverband van meer dan 1000 ziekenhuizen en 750 laboratoria in Europa. Combacte wil vooral bacteriële resistentie tegengaan in Europa, maar het project is ook steeds meer betrokken geraakt bij de huidige pandemie. Veel coronastudies worden in het Combacte-netwerk opgenomen. Koningin Máxima mocht in maart nog aanhoren hoe ‘uniek’ het Combacte-programma is.
Bonten wordt gewaardeerd als wetenschapper en oogst bewondering met ‘het grootste public-private partnership in life science’. Maar er is ook kritiek. Farmaceutische bedrijven zouden veel directe invloed hebben in het Combacte-programma, dat opereert onder de vlag van de Europese Unie en het Innovative Medicines Initiative (IMI). In 2016 kreeg het samenwerkingsverband vier miljard euro aan subsidie. Daarvan kwam twee miljard van de industrie, direct of indirect, blijkt uit een presentatie van Bonten die online te vinden is. Onder meer Pfizer, Roche, Novartis, AstraZeneca, GlaxoSmithKline (GSK) en Janssen zijn financier.
Marc Bonten zit in het Management Board van Combacte-Net samen met een afgevaardigde van Janssen, AstraZeneca en GSK. Hij zit ook in het Board van Combacte-Care met Pfizer en GSK en in de leiding van Combacte-Magnet, opnieuw met AstraZeneca. De klinische studies gaan allemaal via Utrecht. Bonten is ‘een soort god’, zegt een hoogleraar die op onze bevindingen reageert.
AstraZeneca
Hoe kort de lijntjes met de farmaceuten zijn, blijkt uit een proefschrift van Fleur Paling. Zij promoveerde in oktober vorig jaar op een onderzoek naar een medicijn voor longontstekingen waarbij ze Jan Kluytmans – eerder in opspraak door woekerwinsten op testen – en Marc Bonten als promotoren heeft.
Kluytmans en Bonten krijgen van Paling lovende kritieken in het dankwoord van haar proefschrift. Ze noemt ook speciaal de afgevaardigden van MedImmune, een dochterbedrijf van AstraZeneca, inmiddels door het moederbedrijf opgenomen. Paling noemt Frank Sifakis (AstraZeneca) de ‘vader’ van het project. “Je was er vanaf het begin, en zelfs daarvoor. Je bent onderdeel geweest van iedere stap en hindernis.” Zonder AstraZeneca zou Paling ook nooit tot ‘dezelfde kwaliteit van het protocol’ zijn gekomen.
Kritiek
Hoewel Paling er blij mee is, bestaat in de medische gemeenschap felle kritiek op de nauwe samenwerking van het Combacte-team van Bonten en de industrie. Dat blijkt uit een publicatie in het Britse medische vakblad The BMJ. Een Italiaans onderzoeksinstituut zou meedoen met het Combacte-programma, maar weigerde: de sponsor van een onderzoek, in dit geval GSK, mocht zowel het studieprotocol als het controlemedicijn bepalen.
De wetenschappers van het Mario Negri Institute for Pharmacological Research mochten bovendien geen feedback geven op methodologische keuzes. Ze bedankten voor de eer. “Effectief zou dit een door GSK gecontroleerde studie worden, geen samenwerking.” Bonten zei erover: “De industrie moet dingen van ons accepteren, en wij van hen. Dat noem je een samenwerking.”
Bron: overnu
