In de week dat Washington herhaaldelijk riep dat Russische troepen elk moment Oekraïne konden binnenvallen, trokken die zich juist terug. Maar de Navo blijft een schaduw werpen over het conflict. Ook stijgt de spanning rond de Oekraïne-afgescheiden ‘volksrepublieken’ Donetsk en Luhansk. Zal Poetin ze erkennen?
Het kwam als donderslag bij heldere hemel: Poetin eiste dat Oekraïne nooit bij de Navo zou komen en ook dat die zich volledig terugtrok uit de landen die ooit behoorden tot het Warschaupact, de Sovjet-tegenhanger van de Navo. Hij zei dit op een moment dat Russische troepen zich verzamelden aan de Oekraïense grens, een week voor Kerst 2021.
Het was geen geheim dat het de Russen niet lekker zat dat de Navo, tegen alle afspraken in – destijds gemaakt met de laatste sovjet-leider Michael Gorbatsjov, oostwaarts was opgerukt na de ineenstorting van de Sovjet-Unie en de opheffing van het Warschaupact. Poetin had in 2008 al duidelijk gemaakt dat hij een Navo-lidmaatschap van Oekraïne en Georgië niet zou accepteren. Maar dat hij een eisenpakket op tafel legde was nieuw, en ook dat hij zijn woorden kracht bijzette door troepen op te bouwen langs de Oekraïense grens.
Enkele weken later, aansluitend op een bezoek van de Franse president Macron op 7 februari, maakte Poetin ook duidelijk waarom het hem ernst was met Oekraïne. De Oekraïense regering eist nog steeds het schiereiland de Krim terug, dat zich in 2014 had losgemaakt van Oekraïne en zich had aangesloten bij Rusland. Op de Krim is van oudsher een belangrijke Russische marinebasis gevestigd. “Begrijpt u het of niet, dat als Oekraïne zich aansluit bij de Navo en probeert de Krim met militaire middelen terug te krijgen, de Europese landen automatisch in een oorlogsconflict met Rusland worden gezogen?” zei een zichtbaar geëmotioneerde Poetin tegen een zaal vol journalisten. “Natuurlijk zijn de mogelijkheden van Rusland en de Navo onvergelijkbaar”, vervolgde hij, verwijzend naar de conventionele militaire macht van Moskou vergeleken met die van de Navo. “Maar Rusland is één van de leidende nucleaire staten. Er zullen geen winnaars zijn. Je hebt niet eens tijd om met je ogen te knipperen als je artikel 5 uitvoert”, zei hij, verwijzend naar het collectieve verdedigingsartikel van het Navo-lidmaatschap.
De Navo lijkt geen begrip te hebben voor de dreiging zoals Rusland die ervaart. Secretaris-generaal Jens Stoltenberg gaf begin januari Moskou aan dat landen zelf moeten kunnen bepalen of ze zich willen aansluiten. Rusland kan geen beperkingen opleggen aan de Navo of een groep landen creëren die niet kunnen worden verdedigd, aldus Stoltenberg.
Wat volgde was een verdere Russische troepenopbouw aan de Oekraïense grens, Amerikaanse en Britse wapenleveranties aan Oekraïne, Navo-troepenversterkingen in de aan Rusland grenzende lidstaten – en dreigementen aan het adres van Moskou over harde sancties mocht Rusland Oekraïne binnenvallen. De Amerikaanse president Joe Biden dreigde zelfs een einde te maken aan Nord Stream 2, de net aangelegde Russische gaspijpleiding naar Duitsland. Hij deed dit in het bijzijn van de Duitse bondskanselier Olaf Scholz, die in Washington was om met Biden te overleggen over de situatie rond Oekraïne. Een oplettende journaliste vroeg Biden hoe hij dacht dat te kunnen doen, aangezien de pijpleiding niet in de VS aan land komt maar in Duitsland. “Ik beloof je, we kunnen dat”, antwoordde hij.
De vrees voor een Russische invasie leek in het Westen groter dan in Oekraïne zelf. Terwijl vooral de Amerikaanse regering en inlichtingendiensten vrijwel dagelijks berichtten over een ophanden zijnde Russische invasie, klonk vanuit Kiev steeds de oproep niet onnodig paniek te zaaien. “De kans op een diplomatieke oplossing en de-escalatie is veel groter dan op verdere escalatie”, aldus een Oekraïense regeringsfunctionaris op 6 februari. Moskou heeft herhaaldelijk benadrukt dat het geen plannen had Oekraïne binnen te vallen en dat er slechts sprake was van een militaire oefening. Het mocht niet baten. Zelfs toen de Russen zeiden troepen terug te trekken en beelden hiervan uitzonden, bleven de Amerikanen volhouden dat Oekraïne elk moment onder de voet gelopen kon worden.
Het gedoe aan de Oekraïense grens leidde de aandacht af van iets wat belangrijker bleek: de Doema, het Russische Lagerhuis riep Poetin afgelopen week op om over te gaan tot de erkenning van Donetsk en Luhansk, de twee ‘volksrepublieken’ die zich in 2014 hebben afgescheiden van Oekraïne. Mocht Rusland ze erkennen, dan kan de volgende stap zijn dat ze toetreden tot de zogeheten Collectieve Veiligheidsverdragorganisatie (CVVO). Dit is een militair bondgenootschap van Rusland, Wit-Rusland, Armenië, Kazachstan, Kirgizië en Tadzjikistan.
Na toetreding zouden de twee volksrepublieken officieel de militaire bescherming genieten van Rusland en andere lidstaten. Het is echter de vraag of Poetin gehoor zal geven aan de oproep van het Lagerhuis. Moskou hoopt namelijk nog altijd dat Kiev er bij de onderhandelingen over de zogeheten Minsk-akkoorden mee instemt dat Donetsk en Luhansk een autonome status krijgen binnen Oekraïne, inclusief een vetorecht over het buitenlandbeleid. Rusland zou op die manier kunnen voorkomen dat Oekraïne ooit lid wordt van de NAVO.
