Het grote gelijk van Koopmans

Het grote gelijk van Koopmans

This is a song about somebody else
So don’t worry yourself, worry yourself
The devil’s right there, right there in the details
And you don’t wanna hurt yourself, hurt yourself
Looking too closely
Looking too closely

Fink,   Looking to Closely

We zijn aangekomen bij het achtste en voorlopige laatste deel van deze serie. Ik besluit de serie met een kritische beschouwing van het bewijs dat Marion Koopmans aandraagt om haar bewering te staven dat SARS-CoV-2 een zoönose is. Want een artikel van Worobey et al. had volgens Koopmans nu toch wel definitief alle twijfel over de origine van SARS-CoV-2 weggenomen. Dat Koopmans zelf medeauteur van deze studie is benoemde ze overigens niet. De vraag is nu wat er dan eigenlijk werd onderzocht en wat de resultaten waren van de studie die Koopmans opgetogen deed kirren dat hiermee het definitieve bewijs geleverd werd dat het virus niet uit het WIV ontsnapt kon zijn. [1]

Dit is de studie waarnaar Koopmans verwijst: ‘The Huanan market was the epicenter of SARS-CoV-2 emergence’.[2] Deze studie verscheen op 25 februari 2022, samen met een andere studie die ik hierna nog zal bespreken.[3] De datum was niet toevallig zoals Worobey ten overstaan van Science Insider verklaarde.[4] Sterker nog, men had de publicatiedatum naar voren gehaald door voor een pre-printserver te kiezen die artikelen direct online zet, zonder dat deze eerst door een reviewer beoordeeld worden. En daarvoor was een reden: een dag eerder werd namelijk een studie gepubliceerd door de Chinese Centers of Disease Control waarvan de conclusie diametraal anders was, en wel dat de markt van Huanan niét de plek was waar het virus van dier op mens overgesprongen was, maar slechts gefungeerd had als een ‘superspreading event’. Blijkbaar kwam dat Worobey en zijn collega’s niet goed uit en dus moest er snel gereageerd worden om de conclusie van de Chinese studie naar de achtergrond te laten verdwijnen. En dat lijkt goed gelukt te zijn omdat de New York Times er meteen een hoofdartikel aan besteedde.[5] En hoewel in dit artikel ook de critici van Worobey et al. aan het woord komen en hoewel ook het artikel van de CCDC besproken wordt, suggereert de titel dat het bewijs voor de zoönosetheorie nu toch wel echt geleverd was. En dat was het doel van Worobey et al.

De auteurs van deze studie zijn de ‘usual suspects’ uit de club van fanatieke aanhangers van de zoönose-theorie: zo zijn daar uit de groep deelnemers aan de teleconferentie van 1 februari 2020 Kristian Andersen, Robert Garry, Eddie Holmes, Andrew Rambaut en natuurlijk Marion Koopmans.[6] Dan leg ik de namen van de auteurs van het artikel ‘Proximal Origins of SARS-CoV-2’ in Nature Medicine naast die van dit artikel.[7]  Naast Kristian Andersen zijn er nog drie van de vijf auteurs van dat artikel present: Andrew Rambaut, Robert Garry en Eddy Holmes. En dan is er nog het artikel in Cell van 16 september 2021, met de titel: ‘The origins of SARS-CoV-2: A Critical Review’.[8] Het kritische review dat geen kritische review is, maar een als wetenschap verpakt propaganda-artikeltje. En weer gaat het om dezelfde mensen: Edward Holmes, Stephan Goldstein, David Robertson, Alexander Christoph, Joel Wertheim, Michael Worobey, Kristian Andersen, Robert Garry en Andrew Rambaut. En nogmaals, dit zijn de mensen die het meest te verliezen hebben als blijkt dat SARS-CoV-2 wel degelijk een genetisch gemanipuleerd virus is dat per ongeluk aan het WIV ontsnapte. En dus spelen de dames en heren hoog spel.[9]

Het is dus steeds dezelfde kleine club van mensen die fanatiek de zoönosetheorie verdedigt. Het is dan ook niet gek om te veronderstellen dat er enige mate van vooringenomenheid is bij het verzamelen, het presenteren van de data en het formuleren van de conclusies. Dat hoeft niet problematisch te zijn, mits de aangeleverde data betrouwbaar zijn, de methode solide is, de resultaten onweerlegbaar zijn, en de conclusie gerechtvaardigd is. Dat was al niet zo voor het statement in The Lancet, het was niet zo bij het artikel van Andersen in Nature Medicine, en het was ook niet het geval bij het artikel in Cell.[10] En het is bij deze studie niet anders.

De sponsors van de studie

Laten we beginnen met de sponsors van de studie: dat zijn de National Institute of Health (NIH), en de National Institute for Allergy and Infectious Disease (NIAID). Het zijn de instituten die het gain-of-function onderzoek van EcoHealth Alliance in samenwerking met het WIV subsidieerden. Dan blijkt verder dat de sommige auteurs ook persoonlijk een toelage ontvingen van deze instanties. Ook dit alles hoeft de resultaten van de studie niet persé minder valide te maken, maar enige oplettendheid lijkt wel geboden. Want ook de NIH van Francis Collins en de NIAID van Anthony Fauci hebben er alle belang bij om de lab-leak-theorie van tafel te krijgen.

De betrouwbaarheid van de data

Het volgende punt is de data waar de studie op gebaseerd is. Dat staat onder het kopje ‘sources of data’ in het supplement. Het blijkt dat er verschillende bronnen gebruikt zijn: voor het aantal COVID19-gevallen in december 2019 baseren de auteurs zich op de data die door het WHO-team begin 2021 tijdens de missie naar Wuhan werden verzameld. Maar zoals bekend mag worden verondersteld, dat waren niet de ruwe data, maar de door de Chinezen bewerkte data en analyses in de vorm van grafieken en tabellen die het internationale onderzoeksteam te zien kreeg. Let wel! Op het moment was het moratorium van de Chinese Staatsraad al bijna een jaar van kracht. De ruwe data zelf zijn nooit boven water gekomen.

Voor de bevolkingsdichtheid in Wuhan gebruikt men de data van WorldPop. Dat is een onafhankelijk instituut en men mag ervan uitgaan dat die data betrouwbaar zijn.[11] Maar voor het bepalen van het aantal COVID-gevallen in Wuhan in januari en februari 2020 werd gebruik gemaakt van een Chinees social media-platform genaamd Weibo, een medium dat vergelijkbaar is met twitter. Het gaat om een app die specifiek ontworpen werd voor patiënten om hen informatie te geven over COVID19. Door het gebruik van de app te koppelen aan de geografische locatie werd het aantal patiënten en hun woonplaats bepaald. Aldus de auteurs. Maar in de methoden-sectie wordt met geen woord gesproken of deze app alleen gebruikt werd door patiënten of dat iedere willekeurige Chinees de app kon downloaden en gebruiken. En het is weinig waarschijnlijk dat de app pas gedownload mocht worden op het moment dat iemand ziek werd. En dus is het volstrekt onduidelijk wie van deze app gebruik maakte en waarom.

Nu zijn er zaken die niet rechtstreeks te meten zijn en waarvoor men een surrogaatmaat neemt die representatief wordt geacht te zijn voor datgene dat men wil meten. Maar men kan zich ten sterkste afvragen of dat hier het geval is. Maar alsof dat nog niet genoeg is, is ook van belang om te weten door wie, wanneer en waar deze data op Weibo verzameld werden. Het artikel zegt dat deze beschikbaar zijn gesteld door ‘the authors’, en verwijst dan naar een van de auteurs, genaamd Alex Crits-Christoph, een ‘computational biologist’. Maar hoe en waar hij deze data van Weibo heeft verzameld, nota bene een sterk door China gecensureerd platform, blijkt niet uit het artikel.

Alleen al het feit dat het bij de analyse van de eerste COVID-gevallen in december 2019 gaat om door Chinezen bewerkte en geanalyseerde data maakt dat de bevindingen van dit onderzoek met de grootst mogelijke scepsis moeten worden bekeken. En het helpt ook niet mee dat het aantal COVID-gevallen in januari en februari 2020 geteld werd door gebruik te maken van de geografische locatie, verschaft door een app die informatie geeft over het ziektebeeld COVID19, zonder enige informatie te hebben over wie die app nu precies gebruikte en waarom. Normaal gesproken zou dit voor mij al voldoende aanleiding zijn om een wetenschappelijk artikel daar te deponeren waar het thuishoort: in de papierversnipperaar. Maar om te illustreren wat de kwaliteit is van het wetenschappelijk onderzoek dat Koopmans aanvoert als bewijs voor zoönosetheorie, zet ik deze exercitie nog even door.

Bij het lezen van een wetenschappelijk artikel is het gebruikelijk om na de samenvatting eerst naar de opzet (methodologie) te kijken. Want het is de methodologie die allesbepalend is voor de betrouwbaarheid van de resultaten en de conclusies van een studie. Maar in dit geval ga ik eerst naar de conclusie omdat het dat gemakkelijker maakt om de gebruikte methoden te beoordelen. Want wat is de conclusie van het artikel? In de abstract staat als laatste zin vermeld: ‘Samen leveren deze analyses het onweerlegbare bewijs voor het ontstaan van SARS-CoV-2 via de handel in levende dieren, en identificeren zij de markt van Huanan als het ondubbelzinnig epicentrum van de COVID-19-pandemie.” Zo, dat staat. ‘Onweerlegbaar’ en ‘ondubbelzinnig’. Normaal gesproken houden wetenschappers enige reserve wat betreft de resultaten en conclusies van hun onderzoek, en geven over het algemeen zelf een aantal zwakke en sterke punten die de resultaten zouden kunnen beïnvloeden. En zeker bij een retrospectieve studie op basis van observationele data, waarvan de herkomst en vooral de betrouwbaarheid ook nog eens onzeker zijn, zou enige terughoudendheid in het formuleren van een conclusie op zijn plaats zijn. Maar niet voor deze auteurs: zij leveren ‘onweerlegbaar’ en ‘ondubbelzinnig’ bewijs. Dus laten we dat bewijs maar eens nader bekijken.

De relatie van de eerste patiënten met de markt van Huanan.

De belangrijkste conclusie van de studie is dat, hoewel de eerste gevallen van COVID19 over een wijder gebied verspreid waren, er een cluster van gevallen was op de westoever van de Yangtze rivier, gecentreerd op de markt van Huanan. Dat is hemelsbreed ongeveer twaalf kilometer verwijderd van het WIV en drie-en-een-half kilometer van het Wuhan Institute of Infectious Disease. Het is dit cluster van COVID-gevallen waarop de auteurs hun conclusie baseren dat alle vroege gevallen een nauwe relatie met de markt van Huanan hebben en de pandemie daarom op de markt moet zijn begonnen. Maar hoeveel vroege gevallen waren er eigenlijk bij wie er in eerste instantie een relatie werd gelegd met de markt van Huanan? En wat waren eigenlijk de criteria waarmee de eerste COVID19-patiënten werden gezocht? En om hoeveel patiënten gaat het dan in de periode van 18 t/m 29 december 2019, het tijdsinterval dat de studie bestrijkt?

Om deze vragen te beantwoorden moeten we de annexes bij het eindrapport van de WHO-missie naar Wuhan raadplegen.[12] Volgens dit rapport worden op 27 december 2019 in het Xinhua ziekenhuis drie gevallen van een virale longontsteking gemeld. Op 29 december rapporteert hetzelfde ziekenhuis nog vier gevallen. Van deze vier gevallen ontdekt men al snel dat zij alle vier een directe relatie met de markt van Huanan hebben. Het zijn de enige vier patiënten waarbij spontaan die relatie wordt gelegd.

Alle zeven worden overgebracht naar het Jinyintan ziekenhuis. Dan vermeldt de annexis dat vanaf 30 december de hele stad Wuhan retrospectief gescreend wordt op patiënten met een virale pneumonie zonder duidelijke oorzaak en met afwijkende uitslagen op routine bloedonderzoek. Maar het derde criterium is het belangrijkst: de patiënten moeten een directe relatie hebben met de markt van Huanan. Verder benoemt de annexis dat op 31 december 2019 de verdere epidemiologische surveillance gecontinueerd zal worden in de drie ziekenhuizen die het dichtst bij de markt staan, op de markt zelf en in de omgeving van de markt.

Het rapport van de Chinese CDC vermeldt dat op 29 december vier gevallen met een virale longontsteking in een ziekenhuis in Wuhan opgenomen werden, en op dat moment ontdekt werd dat alle vier personen een directe relatie hadden met de markt van Huanan.[13] Volgens het artikel ging men daarna op zoek naar mensen met een virale longontsteking waarbij de verwekker niet bekend was en die een directe relatie met de markt van Huanan hadden. En die vonden ze ook. Volgens dit artikel had men op 19 januari 2020 198 patiënten geïdentificeerd. Het onderzoeksteam van de WHO kwam een jaar later, na een naar eigen zeggen ‘zorgvuldige analyse’ maar wel met andere zoekcriteria, tot een aantal van 174 patiënten. Niet onbelangrijk om te weten is dat de bovengenoemde zoekstrategie die in het rapport van de CCDC genoemd wordt nog tot 18 januari 2020 gehanteerd werd. De annexis bij het rapport van de onderzoeksmissie van de WHO en het artikel van de CCDC zijn dus eensluidend over welke zoekstrategie er in het vroege begin van de pandemie gehanteerd werd, nadat van de vier patiënten bekend werd dat zij een relatie hadden met de markt van Huanan. Dat hoeft ook niet te verbazen; de gegevens waarop het WHO-rapport zich baseert waren rechtstreeks van de CDCC afkomstig.

Worobey et al baseren hun conclusie, dat alle vroege patiënten een relatie met de markt hadden, op het feit dat de Chinezen zochten naar mensen met een (virale) longontsteking die een relatie met die markt hadden. En, oh ironie, die vonden ze ook. En dat dit zo is zou Koopmans toch moeten weten omdat de hierboven genoemde informatie over de zoekstrategie rechtstreeks afkomstig is uit de annexis bij het eindrapport van de onderzoeksmissie naar Wuhan, het rapport waar zij zelf aan meewerkte. En zelfs al zou ze er geen letter aan meegeschreven hebben, men mag toch op zijn minst verwachten dat ze de annexis gelezen heeft.

De sampling op de markt van Wuhan

Volgens de auteurs werden wilde dieren op de markt van Huanan verhandeld waarvan bekend is dat ze coronavirussen bij zich kunnen dragen, hetgeen volgens hen ook een aanwijzing is dat het om een zoönose moet gaan. Dat deze dieren op de markt werden verkocht werd al in 2020 vermoed en in 2021 bewezen.[14] Maar op de markt werden geen vleermuizen verkocht. En het is goed om in herinnering te brengen dat volgens het WHO-rapport geen enkel dier of dierlijk product op de markt van Huanan positief testte op SARS-CoV-2. De enige samples die positief uitvielen, waren samples genomen op de markt zelf. En omdat samples altijd verontreinigd zijn met genetisch materiaal van de gastheer is het eveneens belangrijk om te vertellen dat in de samples alleen verontreinigingen gevonden werden van menselijk DNA en in geen enkel sample DNA werd gevonden van de op de markt verhandelde dieren, aldus de Chinese data.

De volgende vraag is dan wanneer de samples op de markt eigenlijk werden genomen? Dat gebeurde in de periode van 1 januari tot en met 1 maart 2020,[15] nadat de markt op 1 januari gesloten werd en de markt op 2 maart 2020 grondig werd schoongemaakt. De markt die dagelijks door ongeveer 10.000 mensen bezocht werd, hetgeen betekent dat alleen al in december 2019 ongeveer 300.000 mensen de markt bezochten. Wat is dan de bijdrage van 40 positieve uitslagen op een totaal van 718 samples, afgenomen in de periode van 1 januari tot en met 1 maart 2020, aan het bewijs dat de oorsprong van SARS-CoV-2 op de markt ligt?

En als gezegd, volgens de annexis bij het WHO-rapport werden op 27 december de eerste drie gevallen met een longontsteking met een onbekende verwekker opgenomen in het Xinhua ziekenhuis. Hoe aannemelijk is het dat de Chinezen hier de waarheid spreken? Er zijn namelijk verschillende aanwijzingen dat het begin van de uitbraak al veel eerder lag, waarschijnlijk aan het einde van de zomer of begin van de herfst van 2019. Verder verscheen er al op 13 maart 2020 een artikel in de South China Morning Post waarin werd geschreven dat de eerste bevestigde patiënt te herleiden was naar 17 november 2019.[16] En als 27 december echt het startpunt van de pandemie is, hoe is het dan mogelijk dat Ron Fouchier ten overstaan van VPRO’s Tegenlicht verklaarde dat hij al begin december 2019, ‘vlak na Sinterklaas’, hoorde dat er een uitbraak was van een ‘onbekende ziekte’ in Wuhan?[17] En Fouchier was blijkbaar niet de enige met een neusje voor een pandemie nog voordat deze in het land van herkomst wordt ontdekt. Want ook Ian Lipkin, epidemioloog van de universiteit van Colombia, verklaarde ten overstaan van een journalist dat hij op al 15 december 2019 hoorde van een uitbraak van een ‘onbekende ziekte’ in Wuhan.[18] Jesse Bloom bevestigde de datum op zijn officiële twitteraccount, omdat Lipkin dat ook aan hem verteld had.[19] Waarmee wederom bewezen mag worden geacht dat de Chinezen een gefabriceerd verhaal over het begin van de pandemie vertellen. Of dat Fouchier en Lipkin over bijzondere gaven beschikken.

En het wonderlijke is dat Fouchier in meer dan een jaar tijd klaarblijkelijk geen tijd heeft kunnen vinden om Koopmans op de hoogte te brengen van het feit dat hij al kort na vijf december 2019 hoorde van een uitbraak van een onbekende ziekte in Wuhan. Zodat Koopmans dit mee had kunnen nemen in de eindrapportage van het WHO-onderzoeksteam. En daarmee wordt al een zeer belangrijke pijler onder de studie van Worobey et al weggeslagen: om de conclusies van de auteurs in de lucht te kunnen houden, is het essentieel dat de verspreiding van SARS-CoV-2 in december 2019 nog zeer beperkt was. Dat is wat het eindrapport van de WHO ons wil doen geloven. En waarom dat voor de Chinezen zo belangrijk is laat zich raden. Als bewezen kon worden dat het virus al vóór december 2019 in andere landen circuleerde, maakt het dat voor China veel gemakkelijker om het beginpunt van de pandemie over de landsgrenzen heen naar elders te duwen. Om daarmee te kunnen zeggen dat de oorsprong van SARS-CoV-2 niet in China ligt, zoals men dat al eerder had geprobeerd door te zeggen dat het virus door de Amerikanen naar Wuhan was gebracht ten tijde van de World Military Games in oktober 2019.[20]

Waar baseren de auteurs van deze studie zich verder nog op, als zij stellen dat er sterk bewijs is dat het virus op de markt van dier op mens moet zijn overgesprongen?

Een van de argumenten is dat volgens de auteurs het aantal positieve samples het hoogst is in het gebied op de markt waar de levende dieren verkocht werden, aan de westzijde van de markt. De markt is opgedeeld in westelijk en een oostelijk deel. Dat blijkt ook uit een artikel van de CCDC zelf, waarin geconcludeerd werd dat 87,5% van het totaal aantal positieve samples dat op de markt gevonden werden, afkomstig waren uit deze westelijke zone.[21] Maar hoewel de Chinezen dit zelf moeten weten, vermelden ze niet wat de verdeling is van het totale aantal genomen samples in elk deel van de markt, en dus kan men niet uit het artikel opmaken wat het percentage positieve samples van het totaal aantal genomen samples is. Worobey et al. hebben die informatie ook niet, zoals ze ook zelf erkennen. Maar ook dat hindert ze geenszins om de meest stellige uitspraken te doen. Overigens is de conclusie van het Chinese artikel dat de markt van Wuhan alleen gefungeerd heeft als superspreading event, en hoewel ze geen duidelijke uitspraak doen over de origine van het virus, benoemt het artikel fijntjes dat er meerdere positieve samples van SARS-CoV-2 werden gevonden in landen buiten China, en wel enkele maanden vóór de uitbraak in Wuhan. Het is wederom de Chinese bulldozer die met veel geweld de pandemie probeert te verschuiven naar elders. Ook de Chinezen weten hoe ze wetenschap moeten gebruiken om hun propaganda te verspreiden en op die manier hun belangen te verdedigen.

Een andere opvallende bevinding is dat uit samples op drie plekken levend virus kon worden gekweekt. De locaties zijn verspreid over het westelijk deel van de markt zoals in figuur 1A van het artikel van de CCDC te zien is. Het westelijk deel van de markt is ongeveer vier voetbalvelden groot. Ook dit pleit niet direct voor een zoönose, aangezien de dieren niet vrij rondlopen voordat ze gedood en geslacht werden. En op bladzijde 45 van het eindrapport van de WHO staat dat er geen duidelijke clustering is van mensen die op de markt werkten en COVID19 ontwikkelden. Ook de timeline van de ontwikkeling van COVID19 bij werknemers op de markt suggereert niet dat er een overdracht van gevangen levende dieren op de mens is geweest, omdat de positieve samples willekeurig over het westelijk deel van de markt verspreid waren. Daarop baseren de Chinezen hun conclusie dat de markt, waar men over de hoofden kon lopen, tot een superspreading event heeft geleid. Maar hoewel het verstandig is om ook de Chinezen niet op hun woord te geloven, laten Worebey et al. dit gegeven helemaal onbesproken.

Hoewel de bijschriften van de figuren in het WHO-rapport nauwelijks te lezen zijn, gaat het hier om het patroon van verspreiding van de COVID19 gevallen onder werknemers op de markt van Wuhan in de vier weken van december 2019.

Is dit alles wat er mis is met dit ‘wetenschappelijke’ artikel? Welnee. Aan de hand van de data uit het rapport van de WHO modelleert men het verloop van de pandemie door een analyse van de eerste 174 gevallen die het onderzoeksteam na ‘zorgvuldig onderzoek’ had geïdentificeerd. En volgens de onderzoekers clusterden zowel de COVID-gevallen mét een vastgestelde relatie met de markt als ook de COVID-gevallen zónder een relatie met de markt, beiden in de onmiddellijke nabijheid van de markt. En die bevinding vergeleken de auteurs met de COVID-gevallen in januari en februari 2020. Dat wil zeggen dat men twee situaties met elkaar vergelijkt waarin de data op een volledig verschillende manier werden verzameld. De gevallen in december 2019 kwamen uit het WHO-rapport, de data uit januari en februari 2020 werden gedestilleerd uit de Weibo app. Dat laat zich niet benoemen als het vergelijken van appels met peren, maar eerder met het vergelijken van een olifant met een mug. Ook dit is een fatale methodologische fout in de studie.

De onderzoekers hadden niet de beschikking over de exacte geografische locatie van deze 174 patiënten, een essentieel gegeven om de verspreiding van het virus in kaart te brengen. Maar daar wisten de onderzoekers een mouw aan te passen. Zij namen een kaartje uit de annexis bij het WHO-rapport, figuur 4 van annex E. Op dit kaartje staan de 164 COVID19-gevallen uit december 20219. Maar dit kaartje heeft een erg lage resolutie waarbij de diameter van iedere stip ongeveer twee kilometer vertegenwoordigt. Daarmee was er te veel overlap tussen de afzonderlijke ziektegevallen dicht bij de markt, zodat niet goed bepaald kon worden wat de exacte geografische locatie van het woonadres was van deze patiënten. Maar ook op dit punt toonden de auteurs de nodige creativiteit. Figuur 23 uit het eigenlijke rapport van de WHO heeft een hogere resolutie waarbij iedere stip ongeveer 250 meter vertegenwoordigt. Maar het manco van dit kaartje is dat de stadsgrenzen niet aangegeven zijn en ook andere referentiepunten ontbreken. En dus legden de auteurs de beide kaartjes over elkaar totdat de datapunten van het laatste kaartje precies in het midden van de grotere datapunten van het eerste kaartje vielen. De onderstaande figuur maakt duidelijk dat dit gedaan werd met de schaal van één op het oog. Figuur vijf (het eerste plaatje) van het supplement laat de overlay zien, en figuur zes  (het tweede plaatje) geeft een uitvergroting van een klein gebiedje waar ziektegevallen zich clusterden. Zoals te zien is, valt het niet mee om precies het midden van de grote stippen te vinden. Zie hier de zegeningen van de exacte wetenschap.

Op die manier kon men volgens de auteurs van de 164 gevallen er 156 lokaliseren, van de overige acht nam men aan dat deze ook in de buurt van de markt gevonden werden, de overlap van de datapunten in aanmerking genomen.  En over deze twee kaarten legde men uiteindelijk een derde kaart met de geografische coördinaten. Deze data werden vervolgens ingevoerd in het KDE-model dat de auteurs gebruikten. Twee kaartjes waaraan met Adobe Illustrator werd geknutseld, beide met een beperkte resolutie, waar een derde kaartje overheen werd gelegd met de geografische coördinaten. En dat zonder de beschikking te hebben over de aan de kaartjes ten grondslag liggende data, waarmee wél de exacte lokalisatie van de eerste COVID19-gevallen bepaald zou kunnen worden. Want die data stelden de Chinese autoriteiten niet ter beschikking van het onderzoeksteam van de WHO, en daarmee ook niet aan de auteurs van deze studie. Als het al om de eerste gevallen ging, want ook in dit opzicht moet men vertrouwen op de transparantie van de Chinezen. De auteurs vinden het niet erg: het laat zich allemaal prima verkopen op de Chinese rommelmarkt van hun gelijk als ‘ondubbelzinnig’ en ‘onweerlegbaar bewijs’. Dat wij het maar even weten, en er niet aan hoeven te twijfelen.

Het kaartje hierboven laat de afzonderlijke gevallen zien, onder B en C zijn de resultaten te zien van de KDE-modellering. Goed te zien is hoe de ‘outliers’ weggefilterd worden, en alleen gekeken wordt waar de gevallen zich centreren. Een ander punt is het modelleringsgeweld dat werd toegepast op deze data. Rekenden de auteurs wellicht erop dat niemand zou controleren of het door hen toegepaste model en de achterliggende aannames wel juist waren? Of hadden ze zelf wellicht onvoldoende verstand van de toegepaste modellering? Hoe het ook zij, het is aannemelijk dat de auteurs de methode onjuist toepasten.[22]

Wederom blijkt dan dat essentiële gegevens over de methode van modellering ontbreken. Er bestaan verschillende varianten van een KDE-modellering die de auteurs gebruiken: maar welke methode in de studie gebruikt werd blijft onvermeld. En uit de figuren die in het artikel te zien zijn, blijkt dat de gebruikte methode in ieder geval niet de juiste is.

Het is bijna aandoenlijk om te lezen hoe de auteurs wanhopig proberen de markt van Huanan aan te wijzen als beginpunt van de pandemie. Omdat er levende dieren verhandeld werden die coronavirussen bij zich kunnen dragen, zo redeneren de auteurs, móet het wel zo zijn dat het virus van deze dieren dáár overgesprongen is op de mens. Maar behalve de enorme methodologische zwaktes in deze studie valt er sowieso veel af te dingen op de hypothese. Het zijn namelijk niet alleen dieren die het virus naar de markt gebracht kunnen hebben: als gezegd, het gaat om een markt die de hele week geopend was en dagelijks door duizenden mensen bezocht werd, waarbij bezoekers hutjemutje op elkaar stonden. Ook werd de markt niet in de buitenlucht gehouden, maar in een bedompte hal. Blijkbaar gaan de auteurs van deze studie er van uit dat de bezoekers van de markt er alleen iets konden halen maar er niets naar toe mochten brengen, zoals bijvoorbeeld SARS-CoV-2. Het enige dat de auteurs wellicht aantonen, al aangenomen dat de data betrouwbaar en volledig zijn, is dat de markt van Huanan wellicht een grote rol heeft gespeeld bij de vroege verspreiding van SARS-CoV-2. Maar de studie zegt niets over hoe dat virus op de markt terecht is gekomen.

Overigens is de markt van Huanan centraal gelegen in Wuhan, in een dichtbevolkt gebied van de stad. Dat het dichtstbevolkte gebied een aantal kilometers verderop ligt, ook een argument dat de auteurs gebruiken om aannemelijk te maken dat de pandemie op de markt moet zijn begonnen, doet helemaal niet ter zake. Bovendien is de markt gelegen op een punt waar vele metrolijnen samenkomen. Ieder geïnfecteerde persoon die zijn of haar inkopen op de markt ging doen, was in staat om SARS-CoV-2 te verslepen naar de markt. En dat geldt ook voor de werknemers van het WIV. Maar ook die mogelijkheid laten de auteurs geheel buiten beschouwing. Bovendien weet men niets over de volgorde waarin de 164 eerste COVID19 patiënten geïnfecteerd raakten, aangezien de casussen getraceerd werden door terug te kijken in de tijd. Terwijl dit toch een essentieel gegeven is om het precieze verloop in de tijd van het vroege begin van de pandemie betrouwbaar in kaart te kunnen brengen.

Een laatste argument dat Worobey et al. aanvoeren als ‘onweerlegbaar bewijs’ voor de zoönosetheorie berust op het feit dat er twee varianten vanaf het begin circuleerden: stam A en stam B. Op de markt van Huanan werd alleen stam B gevonden, maar Worobey laten met hun methode zien dat ook de ziektegevallen die met stam A geïnfecteerd waren op de markt gecentreerd zijn. En dus suggereren zij dat beide stammen op de markt van Huanan van dier op mens overgesprongen moeten zijn. En hoewel er geen enkel bewijs voorhanden is voor het éénmaal overspringen van dier op mens, er tot nu toe geen tussengastheer is geïdentificeerd en er geen levende dieren op de markt positief getest werden, verhogen de auteurs hun inzet. Nu is er niet één keer een overdracht geweest van SARS-CoV-2 van dier naar mens, maar zelfs twee keer!

En warempel, dat is ook de conclusie van een ander artikel dat op dezelfde dag online werd geplaatst als het artikel van Worobey et al.[23] In dit artikel trekt men deze conclusie niet op basis van een analyse van de lokalisatie van de eerste gevallen die geïnfecteerd waren met stam A en stam B, nee, ditmaal komt men tot dezelfde conclusie door het analyseren van de genetische opmaak van beide stammen. Die conclusie hoeft niet te verbazen, want dit artikel werd door dezelfde wetenschappers geschreven. Ik noem de namen van de auteurs van dit artikel die ook boven het artikel van Worobey et al. staan: als eerste Michael Worobey en Jonathan Pekar zelf. En ja, ook Kristian Andersen is weer van de partij, evenals Joel Wertheim, Andrew Rambaut, Marc Suchard, Josha Levy, Lorena M. Malpica Serrano, Alexander Crits-Christoph en Robert Garry. En natuurlijk mag ook Edward Holmes niet ontbreken. Twee artikelen die hetzelfde doel hebben: de conclusie van het artikel van de Chinese CDC teniet te doen en het ‘bewijs’ leveren dat SARS-CoV-2 een zoönose is met de markt van Huanan als beginpunt.

Maar laten we ook dit punt eens goed onder de loep nemen.

Laten we eerst kijken naar het totale aantal patiënten waarop de analyse van Worobey gebaseerd is. Het gaat in totaal om dertien gevallen: negen gevallen met stam B die een duidelijke relatie hadden met de markt van Huanan, twee gevallen met stam B die géén duidelijke relatie met de markt hadden, en twee gevallen geïnfecteerd met stam A, beiden zonder bekende relatie met de markt. Wel twee gevallen geïnfecteerd met stam A als ‘bewijs’ voor de zoönosetheorie. Twaalf van deze dertien mensen worden getabelleerd in het eindrapport van de onderzoeksmissie naar Wuhan en zijn terug te vinden in tabel 6 van paragraaf 3.2.3. In de tabel wordt ook de genetische informatie gegeven van de variant waarmee de patiënten geïnfecteerd waren. Bij de analyse van deze 13 patiënten konden de auteurs uit de groep van 154 gevallen waarvan men de locatie bepaald had, er 12 herleiden. De locatie van het dertiende geval, besmet met stam A, was afkomstig uit een andere bron.

Wat belangrijk is bij de analyse van deze dertien patiënten is wanneer de samples werden afgenomen, maar nog belangrijker is om te weten wanneer ze de infectie opliepen. Dat laatste laat zich moeilijk bepalen, maar wel is de datum bekend waarop deze mensen voor het eerst klachten kregen. Uit de tabel van het WHO-rapport blijkt dat de datum van het begin van klachten voor de eerste van hen 8 december 2019 is, voor de tweede 13 december, voor de derde 17 december en voor een vierde 19 december. Van de overige negen zijn er zeven waarvan de datum van het begin van klachten op of na 20 december ligt, en van de laatste twee is deze datum niet bekend. Van deze twee is alleen de datum bekend waarop de samples werden afgenomen: 1 januari 2020. Het ligt dan ook niet voor de hand dat deze twee al vroeg in december 2019 klachten ontwikkelden. Voor de volledigheid, voor het 13e geval die via een andere bron geïdentificeerd werd, is de datum van het begin van de klachten 27 december 2019.

De Chinezen zelf dateren de eerste casus met COVID19 op 1 december 2019.[24] En zelfs al zou 1 december 2019 de juiste datum van het begin van de pandemie zijn, dan nog moeten er twee tot drie weken later heel veel meer gevallen van COVID19 zijn dan de dertien patiënten die door Worebey et al gevonden werden. Het gaat dus om een analyse van de locatie van 13 gevallen met COVID19, waarvan slechts twee personen geïnfecteerd waren met stam A. En dat in een stad met 11 miljoen inwoners, op een tijdstip dat het aantal mensen dat al geïnfecteerd was met SARS-CoV-2 vele malen hoger moet zijn. Zeker gezien een groot deel van de infecties asymptomatisch of met zeer milde klachten en symptomen verloopt. Mag men dat nog als wetenschap benoemen? Of is het gewoon het zoveelste hoofdstukje uit de zoönosebijbel van Worobey en gelijkgestemden? Is het misschien hun eigen geloof zelf dat het ‘onweerlegbare bewijs’ voor de zoönosetheorie vormt?

Dan het artikel van Pekar et al. Die studie die aan de hand van de genetische analyse van de vroege varianten in de pandemie de conclusies uit het artikel van Worobey et al. onderschrijft. Het argument van de auteurs is dat stam B minder nauw verwant is aan coronavirussen die bij vleermuizen worden aangetroffen dan stam A, maar dat desondanks alle samples op de markt van Wuhan van stam B bleken te zijn, en stam B ook eerder in de tijd aangetroffen werd dan stam A. Dat zou het bewijs zijn dat beide stammen afzonderlijk van elkaar op de markt van Huanan van dier op mens moet zijn overgesprongen. Overigens is het verschil tussen beide stammen slechts twee nucleotiden op een totaal van bijna 30.000.

Verder is het goed om te vermelden dat de auteurs hun argument baseren op basis van een door henzelf gemodelleerde virusstamboom. Het construeren van zo’n virusstamboom, een ‘phylogenetic tree’, is een vorm van modelleren waarbij mutaties in virussen worden gebruikt om een virusstamboom mee op te stellen. Daarvoor bestaan meerdere methoden, elk met zijn eigen specifieke sterke en zwakke eigenschappen, en elk minder of meer geschikt voor bepaalde data.[25] De resultaten van de verschillende methodes komen vaak niet overeen, en dus moet men goed beargumenteren waarom men welke methode gebruikt en of de gebruikte methode de werkelijkheid het dichtst benadert. De vraag is dan ook: gebruikten Pekar wel die methode die het meest geschikt was voor de analyse van de door hen verzamelde data? Het antwoord kan nauwelijks verrassend zijn: nee, dat deden ze niet. Ze gebruikten een methode die erg gevoelig is voor vertekening als er selectief wordt gesampled. En dat is per definitie het geval, omdat het selectiecriterium voor het vinden van ziektegevallen tot 18 januari 2020 was dat ze een relatie met de markt van Wuhan moesten hebben. Dat is een groot deel van de periode waarin deze samples verzameld waren. Bovendien gebruiken de auteurs een ‘molecular clock method’. Dit is een methode waarbij de datum van sampling wordt meegenomen om de virusstamboom te modelleren. In dit geval leidt dat tot een cirkelredenering: de methode leidt ertoe dat de eerst gesamplede varianten automatisch als eerste variant worden beschouwd, terwijl het goed mogelijk is dat latere samples eerder ontstane varianten aantonen. Nog erger wordt het als blijkt dat het de auteurs zelf zijn die op basis van twijfelachtige criteria bepalen wat de eerste patiënten met stam A zouden moeten zijn.[26] Dat plaatst stam A direct als eerste variant in de virusstamboom. Bovendien gaat deze ‘molecular clock method’ uit van een constant aantal mutaties die per tijdseenheid ontstaan en houdt geen rekening met de mogelijkheid dat deze fors kan variëren. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij superspreading events, waarbij in korte tijd veel nieuwe varianten kunnen ontstaan. Verder is van belang dat, om deze methode te kunnen toepassen, er ook nog enkele varianten van het virus als artefact weggeredeneerd moesten worden, hetgeen de auteurs met verve doen, maar wel op basis van twijfelachtige argumenten.[27] [28] En natuurlijk verwijzen ze voor het onderbouwen van hun stellingen veelvuldig naar het werk van andere auteurs uit hun eigen groep van zoönose-adepten.

Een nieuwe methode die deze nadelen niet kent is de zogenaamde ‘Mutational Order Analysis’ (MOA) die wordt beschreven door Kumar et al. in 2021. De uitkomsten van deze analyse zijn gebaseerd op een veel grotere database en is statistisch veel robuuster dan de methode van Pekar et al. Bovendien neemt deze analyse ook de virussequenties mee die buiten China werden aangetroffen. Deze werden door Pekar et al. genegeerd omdat een van de aannames van de auteurs is dat het virus in China van dier op mens overgesprongen moet zijn: de tweede cirkelredenering. Wie alleen zoekt in China, zal ook alleen iets in China vinden. Die nieuwe methode geeft een hele andere uitkomst dan Pekar et al. naar alle waarschijnlijkheid wenselijk vinden.[29] Zo komen zij tot een andere ‘most recent common ancestor’ (MRCA) – de eerste variant van het virus waaruit alle anderen zijn ontstaan – en laten zien dat wat Pekar et al. als eerste variant aanduiden pas later moet zijn ontstaan.

En het wordt nog erger voor Pekar et al. als de groep rondom Kumar een klein jaar na hun eerste studie een tweede studie publiceren waarbij ze een andere methode, genaamd TopHat, gebruiken. Deze methode heeft een aantal voordelen ten opzichte van de MOA en is eveneens onafhankelijk van het tijdstip van sampling.[30] In de studie worden de resultaten van de MOA-analyse en de TopHat-analyse naast elkaar gelegd, die sterk met elkaar overeen komen. Ook in de laatste studie blijkt de MRCA van SARS-CoV-2 niet overeen te komen met die van Pekar et al. Verder concluderen de auteurs dat de eerste variant waarschijnlijk al half september tot begin oktober 2019 moet zijn ontstaan. Hiermee valt definitief het fundament weg onder de studie van Pekar et al. omdat hun conclusie staat of valt met de aanname dat de pandemie in december 2019 moet zijn begonnen. Een laatste noemenswaardig detail is dat beide studies bevestigen wat Alina Chan al in 2020 beschreef: dat SARS-CoV-2 bij het begin van de uitbraak al opvallend goed was aangepast aan zijn nieuwe gastheer, de mens.[31] En wellicht is het nog eens goed om te benadrukken wat het aantal gensequenties is waarop de conclusies van de drie studies gebaseerd worden. Het aantal gensequenties van SARS-CoV-2 die uiteindelijk in de eerste studie van Kumar et al. werden gebruikt was 172.480 en in de tweede studie 1.106.862. In de studie van de zoönose aanhangers rondom Pekar waren dat er precies 787.

Niet dat we over deze studies ooit iets uit de mond van Marion Koopmans zullen horen: en dus schrijven de ‘kwaliteitskranten’ erniets over. Laat staan de journalistieke schoenpoetser van Koopmans. Het zijn slechts de notulisten van Koopmans die zelf niet in staat zijn om de opgedreunde riedeltjes van deze zoönosemarskramer kritisch te bevragen.

En alsof voorgaande nog niet erg genoeg is, wordt het allemaal nóg erger als deze aantoonbaar onjuiste data worden gebruikt om het verloop van de pandemie achteraf te simuleren, om zo te onderzoeken of het waarschijnlijk is dat één moment van overdracht van dier naar mens voldoende is om de door Pekar et al. zélf gemodelleerde ‘werkelijkheid’ te verklaren. En warempel, wie had dat kunnen denken, volgens het model was één moment van overdracht niet voldoende om hun simulatie kloppend te krijgen: dat moesten er vanzelfsprekend twee of meer zijn. Niet dat er in de realiteit maar één moment van overdracht bewezen of zelfs maar aannemelijk gemaakt kan worden, maar dat hindert de auteurs niet. In de door hen gewenste virtuele wereld is dat gewoon wel zo. ‘Ondubbelzinnig’ en ‘onweerlegbaar’ bewijs. Volgens Koopmans dan. De schoenpoetser poetst de glanzende neusjes nog eens extra op. Hij heeft er alle tijd voor want de eigenaresse liep er toch al een tijdje naast.

In de discussie stellen de auteurs dat de empirische genetische data het best verklaard worden door tenminste twee momenten van overdracht van dier op mens, en wel op de markt van Huanan. Maar de werkelijkheid is dat het niét het tweemaal overspringen van dier naar mens is die de empirische data het best verklaart, maar het uitgebreide statistische gefröbel en het veelvuldig draaien aan de knoppen van het gebruikte model. Een model dat deze auteurs gebruiken omdat dit het beste bij hun overtuiging past. En let wel! De hele analyse is gebaseerd op 787 gensequenties die verzameld werden in de periode tot 15 februari 2020. En ook voor de conclusies van de studie van Pekar et al. is het essentieel dat de circulatie van SARS-CoV-2 in december nog zeer beperkt was, zoals de auteurs stellen zonder hiervoor enig bewijs aan te leveren. Daar wijden de auteurs in dit artikel zelfs een apart kopje aan, waarin de auteurs poneren dat hun model geen aanwijzingen geeft dat SARS-CoV-2 zich al veel verder verspreid had. De werkelijkheid doet voor deze wetenschappers niet ter zake. Alle aanwijzingen ten spijt voor een al veel verdere verspreiding van het virus in december 2019, zegt hun model dat dit niet het geval is. En het model is de echte werkelijkheid volgens de zoönoseproponenten, als het ze zo uitkomt.

Het kwam ze op een vlijmscherpe aanval van een aantal Chinese wetenschappers te staan, die vanzelfsprekend evenmin gelukkig waren met de uitkomsten.[32] Volgens hen trekken Pekar verkeerde conclusies op basis van zeer beperkte data en onrealistische modellering die niet past bij het verloop van een epidemie. En gezien de argumenten die ze hiervoor aandragen is het goed mogelijk dat de Chinezen het in dit geval bij het juiste eind hebben. Maar het ging Pekar et al. ook niet om een realistische weergave van de werkelijkheid, het doel was om ‘bewijsmateriaal’ aan te leveren voor de zoönose. Overigens weten ook deze Chinese auteurs heel goed hoe ze de wetenschappelijke literatuur moeten gebruiken om de door hen gewenste ‘werkelijkheid’ te schetsen; waar ze de conclusies van Pekar et al. hard aanvallen, maken ze in een hetzelfde artikel gebruik van andere referenties geschreven door de club van Worobey en de zijnen die even zwak onderbouwd zijn, maar wel in hun straatje te pas komen.

Wetenschap in dienst van religie. En die religie houdt van Worobey en zijn collega’s in dit geval in: de zoönosetheorie is de enige juiste weg naar het heiligdom van de virologie: het gefröbel aan virussen genaamd gain-of-function. En het doel heiligt de middelen; met als voorbeelden het gebruiken onbetrouwbare en onvolledige data, het cherry-picking van data die de zoönosereligie ondersteunen, en het wegredeneren of domweg negeren van data die grote gaten slaan in hun argumentatie. Circulair denken en vooringenomen conclusies doen de rest. Het is deze beschamende en uitermate dubieuze exercitie die het ‘onweerlegbare’ en ‘ondubbelzinnige’ bewijs vormt voor Koopmans c.s. dat SARS-CoV-2 een zoönose is.

Hiermee heb ik wellicht alle mogelijke kritiek op deze studie genoemd, maar ik denk dat mijn punt duidelijk is; dit heeft niets, maar dan ook niets met wetenschap van doen. Dit is het voor politiek misbruiken van wetenschap. Waarbij de wetenschap geen wetenschap is, maar voor een geïnteresseerde leek nauwelijks te doorgronden statistisch en modelleergeweld, gebaseerd op het drijfzand van dubieuze data en zo mogelijk nog dubieuzere aannames. Maar het is wél het artikel dat Marion Koopmans aandraagt als ‘wetenschappelijk bewijs’ dat SARS-CoV-2 een zoönose is.

Feitelijk is de conclusie van Worobey et al. enkel en alleen gebaseerd op de statistische waarschijnlijkheid dat de verdeling van het aantal vroege gevallen van COVID19 is zoals hij is. Zonder rekening te houden met de mobiliteit van mensen en het aantal malen dat ze de markt bezochten. Maar wel mét de aanname dat mensen niet in staat waren het virus náár de markt te brengen. En ook negeren Worobey et al. de omstandigheden op de zeer drukke markt, de ideale situatie voor een superspreading event. En dan laten we gemakshalve maar buiten beschouwing dat het voor een groot deel om al bewerkte en gefilterde data gaat zoals die door de Chinese autoriteiten beschikbaar werd gesteld. De methodologie, het fundament waarop de auteurs hun conclusies baseren, is zo door en door verrot, dat de studie niet anders aangemerkt kan worden dan wetenschappelijke nestvervuiling. Het artikel heeft niets met wetenschap te maken, het is troep, het is dor brandhout, niet eens geschikt om de haard mee aan te steken, omdat de zwart gerande snippers al opstuiven nog voordat er een aansteker bijgehouden wordt.

En met het andere artikel van Pekar is het al niet beter gesteld: abstracte modellen met omschrijvingen die niet op een regel passen, waarmee de ‘waarschijnlijkheid’ wordt berekend dat er een of meerdere overdrachtsmomenten geweest moeten zijn om de uitbraak te verklaren. Het is virtueel bewijs, bewijs uit het ongerijmde, waarbij alle gegevens uit de realiteit worden genegeerd als die niet in het gewenste verhaal passen. En over alle, maar dan ook werkelijk over alle argumenten tegen de zoönosetheorie wordt oorverdovend gezwegen. En passant stellen de auteurs ook nog even dat uit hun model blijkt dat het hoogst onwaarschijnlijk is dat SARS-CoV-2 al voor december 2019 circuleerde onder de bevolking. Hoe comfortabel is de gemodelleerde virtuele werkelijkheid waarin men de realiteit volstrekt kan negeren. En als de realiteit volledig genegeerd kan worden, komt men vanzelf uit bij ‘onweerlegbaar bewijs’. En natuurlijk besluit men het artikel met te zeggen dat ‘uit onze resultaten blijkt dat het absoluut noodzakelijk is om een infrastructuur op te zetten die een intensieve virussurveillance mogelijk maken. Die infrastructuur moet de vroegtijdige opsporing van ziekten waarvoor geen duidelijke verklaring is bij de mens mogelijk maken, maar moet worden aangevuld met een focus op wilde, gekweekte en verhandelde dieren waar het risico van overdracht op de mens het grootst is. Het vermogen om sneller ‘spillovers’ en nieuwe ziekteverwekkers op te sporen zal ons vermogen om ziekteverwekkers met een pandemisch potentieel in te dammen, verbeteren’.

Is dit een wetenschappelijk artikel? Of is het een reclamefolder?

Net zoals de andere drie voornoemde studies dienen deze twee studies maar één doel: het in het zonnetje zetten van de zoönosetheorie, om daarmee de proponenten van de lab-leaktheorie de wind uit de zeilen te nemen. En omdat te bereiken wordt alles er aan de haren bijgesleept. En mochten de resultaten van hun ‘studies’ al voor meerdere uitleg vatbaar zijn, worden deze enkel en alleen zo geïnterpreteerd dat het in hun straatje te pas komt. En het is maar de vraag of deze studies van Worobey et al. en Pekar et al. ooit in een zichzelf respecterend wetenschappelijk tijdschrift worden gepubliceerd, gezien de ontstellend zwakke opzet. Maar dat doet ook niet ter zake. Want hoewel een pre-print vrijwel nooit in de lekenpers wordt besproken, wijdde The New York Times er een hoofdartikel aan. En natuurlijk schreef het journalistenrapalje van de NOS kritiekloos over wat Koopmans hen dicteerde. En ook de journalist van de ‘kwaliteitskrant’, het NRC, pende klakkeloos op wat Koopmans hem in zijn oren zeek. Niet de moeite willen doen om een wetenschappelijk artikel kritisch te beoordelen, of hier domweg niet toe in staat zijn. En als de ene journalistieke notulist het niet doet, dan doet de veel te kleine heraut met een veel te grote toeter van de Dr. Marion Koopmansbode het wel.[33]

Het ‘onweerlegbare’ bewijs van deze ‘wetenschappers’ voor de zoönose als oorzaak van de pandemie. Dit is wat Marion Koopmans als wetenschap wil verkopen. En nét op het moment dat Worobey en zijn clubje zich tot het uiterste ingespannen hebben om te laten zien dat ook het enorme aantal met stam A geïnfecteerde patiënten – wel twee – zich clusterden op de markt, gooit een ander artikel een hele kolenmijn vol roet in het eten: van een familie bestaande uit zes personen raken er vijf geïnfecteerd met stam A.[34] Woonachtig in Guangdong maken ze een uitstapje naar Wuhan van 29 december tot 4 januari 2020 en komen tijdens hun verblijf zelfs niet in de buurt de markt van Huanan. Enkele van hen bezoeken wel het ziekenhuis. En hoewel dit artikel al op 15 februari 2020 werd gepubliceerd wordt deze familie op onnavolgbare wijze niet besproken in het artikel van Worobey et al. en net zomin als in het artikel van Pekar et al. Ook bij het handmatig doornemen van de referenties is het artikel niet terug te vinden in beide studies. Wat men niet kan weerleggen, kan men maar het beste negeren, in de hoop dat niemand het opmerkt.

En als definitief bewezen mocht worden dat SARS-CoV-2 al maanden voor het officiële begin van de pandemie circuleerde in China en in andere landen, kunnen de analyses van Pekar en Worobey definitief de vuilnisbak in, mochten er nog niet meer dan genoeg redenen zijn om dat nu al te doen. De aanwijzingen hiervoor worden steeds sterker en worden uitgebreid samengevat in een recent artikel in British Medical Journal Global Health.[35] Het past bij de aanwijzingen die er al waren: de deelnemers van de Military World Games, die in oktober 2019 gehouden werden in Wuhan, verklaarden nadien dat ze tijdens deze spelen ziek werden met klachten passend bij COVID19 en dat Wuhan de aanblik van een ‘spookstad’ had.[36] En ook past het bij de waarneming van wetenschappers van de Harvard University die aan het einde van de zomer en begin van de herfst op satellietbeelden een duidelijke toename zagen van het aantal geparkeerde auto’s op de parkeerplaatsen van ziekenhuizen in Wuhan en eveneens een toename van zoekopdrachten op de Chinese tegenhanger van Google met de zoektermen ‘hoesten’ en ‘diarree’; beide symptomen van COVID-19.[37] [38] En dan kwam daar nog bij dat onderzoekers van twee Hongaarse universiteiten bij analyse van bodemsamples afkomstig van Antarctica ontdekten dat de samples verontreinigd waren met RNA van een variant van SARS-CoV-2 met drie mutaties, die past tussen BANAL-20-52 en RaTG13 enerzijds en SARS-CoV2 anderzijds. Verder bleek dat er naast genetisch materiaal van SARS-CoV-2 ook DNA van hamsters en apen in de samples gevonden worden, de dieren waarvan vaak cellijnen worden gebruikt om virussen mee te kweken. De samples die door de Hongaarse onderzoekers geanalyseerd werden waren naar Sangon Tech gestuurd in Shanghai, een laboratorium dat met enige regelmaat ook de sequencing doet van samples uit het WIV.[39] Jesse Bloom herhaalde de analyse van de samples en bevestigde de resultaten.

Steven Quay

En dan was er nog het artikel van Steven Carl Quay wat achter de horizon verdwenen is.[40] Het artikel verscheen al op 28 oktober 2020 op de Zenodo pre-print server. Het bijzondere is dat het artikel door geen enkele auteur gerefereerd wordt, maar misschien is het nog wel opvallender dat er niemand is die er commentaar op geeft. Ik vraag me af waarom niet. Kloppen de analyses niet? Ik wist niet van het bestaan van dit artikel en stuitte er bij toeval op terwijl ik op zoek was naar een ander artikel. Het stuk van Quay is zeker de moeite waard om te lezen. Want ook dit artikel doet vermoeden dat het verloop van de pandemie zoals China die de wereld voorspiegelde niet strookt met de werkelijkheid.

Wat deze Steven Quay in zijn analyse laat zien is dat het eerste genetische cluster van vier ziektegevallen hoogstwaarschijnlijk niet uit het Xinhua ziekenhuis afkomstig was, maar uit het People’s Liberation Army (PLA) Central Theater Command Hospital in het district Wuchang. Dit is een militair hospitaal dat hemelsbreed op minder dan een kilometer afstand ligt van het WIV. Maar het ziekenhuis is onderdeel van een veel groter complex waarvan de functie wordt aangeduid als de Joint Logistic Support Force (JLSF), een onderdeel van het leger dat op gelijke voet staat met andere onderdelen van de Chinese krijgsmacht, zoals de landmacht, de luchtmacht en de marine. De datum waarop het bestand met deze vier gensequenties werd aangemaakt is 10 december 2019, maar de samples dateren van een tijdstip ruim twee weken later. Dat is zeer ongebruikelijk, want vrijwel zonder uitzondering ligt de datum waarop een entry wordt aangemaakt na de datum waarop de samples zijn afgenomen. Quay levert het bewijs hiervoor in de vorm van screenshots van de vier entries, voor het geval de gegevens van internet verwijderd zouden worden. En dat gebeurde inderdaad. Nu zijn alleen nog de data te zien waarop de samples werden afgenomen, en niet meer de datum waarop de entries werden aangemaakt. Wisten de Chinezen al op 10 december dat ze deze samples af zouden nemen? En waren dus op zijn laatst al op 10 december 2019 op de hoogte van de uitbraak? Of zijn de samples in werkelijkheid veel eerder afgenomen? Het antwoord op deze vraag die Qua stelde aan BioSamples suggereert het eerste.

Het PLA-ziekenhuis ligt op de route van metrolijn 2, evenals het WIV. Ook de markt van Huanan ligt aan lijn 2. Het eindpunt van lijn 2 is het Tianhe International Airport, waarvan frequent vluchten naar bestemmingen vertrekken zoals New York, San Francisco, Londen, Tokyo, Rome, Istanbul, Dubai, Parijs, Sydney, Bali, Bangkok, Moskou, Osaka en Seoul. Verder sluit lijn 2 aan op het Hankou Railway Station van waaruit vele hogesnelheidstreinen vertrekken naar heel China. Volgens het artikel worden op lijn 2 dagelijks een miljoen mensen vervoerd, en is daarmee de drukste metrolijn van Wuhan. Bovendien had lijn 2 van de metro de sterkste correlatie met de ziekenhuizen waar de eerste COVID19 patiënten opgenomen werden. Dan blijken de samples afkomstig uit de verschillende bestemmingen van het vliegverkeer vanuit Wuhan volgens Quay niet veel af te wijken van de sequenties uit dit eerste cluster, hetgeen een snelle en efficiënte verspreiding van het virus suggereert.

Waarom wordt deze studie nergens besproken? Dit is een studie die laat zien wat de mobiliteit van vele forenzen is die zich verplaatsen in de metro, bijna de meest ideale situatie om een respiratoire infectie te verspreiden, omdat mensen meerder haltes letterlijk met de neus op elkaar staan. Waarom het fröbelen met ingewikkelde genetische analyses, geavanceerde statistische technieken en niet te doorgronden modelleringen, waarbij er blijkbaar vanuit wordt gegaan dat mensen thuis aan de muur vastgespijkerd zijn, terwijl deze studie uitblinkt in eenvoud, elegantie en realiteitsgehalte?

En Quay was niet de enige die zo dacht. Dat deden ook twee Chinese wetenschappers.[41] Zij schreven net voor het ingaan van het moratorium van de CCDC op het publiceren van artikelen met als onderwerp SARS-CoV-2 en COVID19 op 25 februari 2020, een artikel waarin zij suggereerden dat het virus waarschijnlijk afkomstig was uit het WIV of het Wuhan Chinese Center for Disease Control. Het laatste centrum ligt op slechts 280 meter afstand van de markt van Huanan. In dit centrum werden levende proefdieren gehuisvest en er werd onderzoek gedaan naar virussen die voorkomen bij vleermuizen, ook bij de vleermuissoort R. Affinis, de drager van onder andere RaTG13 en BANAL-52. En hoewel uit het nauwkeurig doornemen van de sectie ‘Materials and Methods’ van referentie vier van dit artikel niet blijkt dat levende vleermuizen naar dit centrum werden gebracht, staat vast dat er biopten van hart, lever, milt, long, nier en hersenen van de gevangen vleermuizen werden genomen die wél naar dit centrum werden gestuurd en daar verder werden onderzocht.[42] Verder beschrijven de twee Chinese wetenschappers hoe een expert in het vangen van vleermuizen in de Chinese media uitgebreid vertelde dat hij al eens was aangevallen door vleermuizen en dat er bloed en urine van de dieren op zijn huid terecht was gekomen.

De auteurs trekken uiteindelijke de conclusie dat ‘the killer coronavirus probably originated from a laboratory in Wuhan’. Maar waarschijnlijk werd deze logische en voor de hand liggende gedachte niet gewaardeerd door de Chinese staatsraad. Binnen de kortste keren werd de publicatie offline gehaald om in het niets te verdwijnen. Maar het was al te laat; het artikel kon teruggehaald worden via de ‘Wayback Machine’, het digitaal archief van de World Wide Web. En weer werd duidelijk dat de door Marion Koopmans geroemde openheid van de Chinezen met de nodige korrels zout genomen moeten worden. Wellicht moet er ook nog wat sambal bij.

Einde verhaal?

Wellicht wordt de intensief gezochte ‘smoking gun’ die het bewijs levert voor de zoönosetheorie of de lab-leak hypothese nooit gevonden. Maar er zijn zo ontzettend veel aanwijzingen dat dit wel het geval is, terwijl het bewijs voor zoönosetheorie op zijn best bleekjes is. En het leidt in ieder geval geen twijfel dat een zeker deel van de wereldwijde virologische gemeenschap haar uiterste best gedaan heeft om de lab-leak theorie in diskrediet te brengen, en zonder uitzondering dat deel van die gemeenschap die heel veel te verliezen heeft als de lab-leak theorie inderdaad juist blijkt te zijn. Dat de discussie, voor zover men daar nog van kan spreken, stevig gevoerd zou worden viel te verwachten. Maar het is de onwil van de fanatieke aanhangers van de zoönosetheorie om naar het bewijs te kijken dat een lab-leak wel degelijk een reële mogelijkheid is die opvalt en argwaan opwekt. En belangrijk om te constateren is dat belangen van China diametraal verschillen van de Westerse wetenschappers die de zoönosetheorie fanatiek verdedigen. China wil SARS-CoV-2 het liefst bij een ander land binnen de deur schuiven, en bestrijd daarom de lab-leak te vuur en te zwaard. Dat doet ook de club mensen die de wereld ervan wil overtuigen dat SARS-CoV-2 een zoönose is. Dat laatste wil China echter niet, omdat ook daarmee het startpunt van de pandemie in China ligt. En daarmee hebben ze een tegenstrijdig belang met de club van rondom Worobey, Andersen en Holmes. Want voor hen geldt dat als er wél sprake blijkt van een lab-leak de geldkraan voor het gain-of-function onderzoek resoluut dichtgaat, maar als het om een zoönose gaat de geldkraan wagenwijd open gaat. Niet voor niets was Koopmans er als de kippen bij om te pleiten voor een gespecialiseerd centrum dat onderzoek moet doen naar hoe pandemieën en andere rampen te voorkomen.[43] Het betekent prestige en geld, heel veel geld. En daarom doen beide partijen hun uiterste best om de lab-leak in diskrediet te brengen, omdat die mogelijkheid beiden grote schade berokkent, en wil de westerse club virologen de wereld ervan overtuigen dat het om een zoönose gaat, maar de Chinezen zeker niet. Dat China de macht, de middelen en de bereidheid heeft om de ‘wetenschap’ naar haar hand te zetten was al bekend. Maar dat ook een deel van de Westerse virologen, waaronder Marion Koopmans, dat doen is niet minder dan alarmerend

Het was Sting die schreef: ‘I have never seen no miracle of science, that didn’t go from a blessing to a curse.’ En het is precies dat waarmee het gain-of-function onderzoek wordt aangeduid: dual-use onderzoek. En de geschiedenis geeft Sting gelijk: de wonderen van de wetenschap hebben altijd een onheilspellende keerzijde. En hoeveel protocollen, veiligheidsvoorschriften en controlemechanismen men ook inbouwt, technische onvolkomenheden en menselijke fouten maken dat de veiligheid nooit 100% gegarandeerd kan worden. Tsernobyl en Harrisburg zijn de meest bekende voorbeelden.En hoe ernstig deze gebeurtenissen ook waren, de gevolgen bleven beperkt tot de directe omgeving. Hoe anders is dat bij het gain-of-function onderzoek. Als SARS-CoV-2 inderdaad afkomstig is uit het Wuhan Institute of Virology, is dit een waarschuwingsschot voor wat er zou kunnen gebeuren als er echt een gevaarlijk virus uit het laboratorium ontsnapt, met een virulentie van bijvoorbeeld MERS en de besmettelijkheid van SARS-CoV-2. Als Ron Fouchier inderdaad de eerste viroloog was die succesvol was met het virulenter en besmettelijker maken van het H1N5 influenzavirus, is het precies elf jaar goed gegaan voordat een product van het gain-of-function onderzoek ontsnapt aan een virologisch onderzoekscentrum als de lab-leaktheorie juist blijkt te zijn. Zijn uitspraak dat de kans op een gevaarlijke virusuitbraak uit zijn laboratorium in het Erasmus slechts één op de miljard jaar zou zijn is dan ook volstrekt uit de lucht gegrepen. De wens van Fouchier is waarschijnlijk de vader van zijn belangen. Lynn Klotz, senior scientist van het Center for Arms Control and Non-proliferation in de VS noemt Fouchier’s bewering ‘hoogst onwaarschijnlijk’ aangezien onopgemerkte infecties vaak voorkomen.[44] En de slager keurt in dit geval zijn eigen slagerij: er is geen nationale regelgeving en er is officieel zelfs geen toezichthouder. Volgens het RIVM ligt de verantwoordelijkheid bij het lab zelf.

Deze pandemie van SARS-CoV-2 zou een wake-up call moeten zijn: want ongeacht of het om een zoönose gaat of dat het virus per ongeluk uit het lab is ontsnapt, het is duidelijk dat het gain-of-function onderzoek niets heeft bijgedragen aan het voorkomen of bestrijden van de pandemie. Men kan simpelweg niet voorspellen welk virus een volgende pandemie zal veroorzaken. En als de kans groot is dat coronavirussen van de vleermuis overspringen op de mens, is het wellicht niet verstandig om bij herhaling onderzoeksteams grotten en mijnschachten in te sturen waar ze een grote kans lopen om besmet te worden. Laat staan dat er aan geknutseld wordt in een laboratorium. De ironie wil dat Koopmans zegt dat de kans op een dergelijke pandemie steeds hoger wordt omdat mensen steeds verder binnendringen in de habitat van dieren, waaronder die van vleermuizen. Maar blijkbaar geldt dit niet voor onderzoekers die actief op zoek gaan naar virussen die een pandemie kunnen veroorzaken. En hoe hard het ook klinkt, SARS-CoV-2 was en is een virus met een beperkte mortaliteit en morbiditeit, met gevolgen die zich in alle opzichten goed laat vergelijken met een zwaar griepseizoen.[45] En COVID19 treft vooral de ouderen en de zwakkeren, maar wat als een volgend virus vooral de kinderen en jongeren treft, met een veel groter verlies aan levensjaren? Zijn de onderzoeksbelangen van mensen als Koopmans, Andersen, Holmes, Worobey, Fouchier, Baric, Daszak en Shi Zheng-Li en de andere leden van deze club zoveel waard dat we het risico nemen om een pandemie te veroorzaken met vele malen ernstiger gevolgen dan SARS-CoV-2? Temeer het gaat om wetenschappelijk onderzoek dat de kans op een pandemie blijkbaar niet lager heeft gemaakt, maar alleen maar groter?

Verder begint blijkbaar ook in officiële kringen door te dringen dat de kans groot is dat deze pandemie veroorzaakt is door het knutselen aan virussen.[46] [47] Maar daarvan willen de westerse virologen niets weten. De zoönose theorie is het enige juiste geloof. Zij willen niet horen dat zij zelf ook een groot gevaar vormen, gezien de vele ontsnappingen van gevaarlijke ziekteverwekkers uit het laboratorium. Die uitbraken bleven tot nu toe beperkt, en als er inderdaad sprake zou zijn van een lab-leak, zou SARS-CoV-2 tot nu toe de uitbraak zijn met de meest ernstige gevolgen. Dat maakt de fanatieke strijd van Koopmans c.s. tegen de hypothese van een lab-leak wellicht begrijpelijk, maar daarom niet minder immoreel. Er zijn belangrijkere zaken dan hun onderzoekslijnen, hun prestige en hun carrières. En omdat Koopmans het hoofd is van de afdeling virologie en direct betrokken is bij deze cover-up poging, wordt het de hoogste tijd dat zij stevig aan de tand gevoeld wordt over wat zij wel en wat zij niet wist, en wat haar rol in het hele gebeuren nu precies is geweest.

Ik stel voor om het Marion te vragen. Of beter gezegd, Marion nog eens te vragen. Maar wellicht nog wel het best gezegd: het haar net zolang blijven vragen totdat ze haar mond wél opendoet, en zich voor de verandering eens niet beperkt tot hooghartige sneren en een stuitend dedain voor alles wat zich ver beneden haar riante topkamer van het Erasmus ivoren torencomplex (EIT) afspeelt.

Dat lijkt me wel het minste fatsoen dat het Virologisch Vernuft Koopmans (VVK) op zou moeten brengen, in aanmerking genomen dat zowel het nieuwverworven Centrum voor Pandemiebestrijding als haar salaris betaald worden door de Nederlandse belastingbetaler.

[1] Studie levert nieuw bewijs voor dierenmarkt Wuhan als bron van coronavirus. NOS; 28 februari 2022. https://nos.nl/artikel/2419216-studie-levert-nieuw-bewijs-voor-dierenmarkt-wuhan-als-bron-coronavirus
[2] The Huanan market was the epicenter of SARS-CoV-2 emergence. Worobey et al. 26 February 2022.
[3] Pekar, Jonathan E., Magee, Andrew, Parker, Edyth, Moshiri, Niema, Izhikevich, Katherine, Havens, Jennifer L., Gangavarapu, Karthik, Malpica Serrano, Lorena M., Crits-Christoph, Alexander, Matteson, Nathaniel L., Zeller, Mark, Levy, Joshua I., Wang, Jade C., Hughes, Scott, Lee, Jungmin, Park, Heedo, Park, Man-Seong, Ching Zi Yan, Katherine, Tzer Pin Lin, Raymond, … Wertheim, Joel O. (2022). SARS-CoV-2 emergence very likely resulted from at least two zoonotic events. Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.6342616
[4] Do three new studies add up to proof of COVID-19’s origina in a Wuhan animal market? Science Insider; 28 February 2022.
[5] New Research Points to Wuhan Market as Pandemic Origin. New York Times; Updated 27 February 2022.
[6] Leopold NIH FOIA emails Anthony Fauci, page 3135. https://www.documentcloud.org/documents/20793561-leopold-nih-foia-anthony-fauci-emails
[7] Andersen, K.G., Rambaut, A., Lipkin, W.I. et al. The proximal origin of SARS-CoV-2. Nat Med 26, 450–452 (2020). https://doi.org/10.1038/s41591-020-0820-9
[8] Holmes EC, Goldstein SA, Rasmussen AL, et al. The origins of SARS-CoV-2: A critical review. Cell. 2021;184(19):4848-4856. doi:10.1016/j.cell.2021.08.017
[9] Delete, Deny and Destroy: Chinese and Western Strategies To Erase COVID’s Origin Are Being Exposed By Independent Research. Independent Science News; April 21, 2022.
[10] A response to “The Origins of SARS-CoV-2: A Critical Review” Alina Chan; July 12, 2021. https://ayjchan.medium.com/a-response-to-the-origins-of-sars-cov-2-a-critical-review-5d4a644d9777
[11] Worldpop. Open Spatial Demographic Data and Research. https://www.worldpop.org
[12] WHO-convened global study of origins of SARS-CoV-2: China Part. https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-convened-global-study-of-origins-of-sars-cov-2-china-part-annexes.pdf?sfvrsn=3065bcd8_5
[13] The-nCoV Outbreak Joint Field Epidemiology Investigation Team, Li Q. An Outbreak of NCIP (2019-nCoV) Infection in China – Wuhan, Hubei Province, 2019-2020. China CDC Wkly. 2020;2(5):79-80.
[14] Xiao, X., Newman, C., Buesching, C.D. et al. Animal sales from Wuhan wet markets immediately prior to the COVID-19 pandemic. Sci Rep 11, 11898 (2021). https://doi.org/10.1038/s41598-021-91470-2
[15] WHO-convened global study of origins of SARS-CoV-2: China Part. https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-convened-global-study-of-origins-of-sars-cov-2-china-part-annexes.pdf?sfvrsn=3065bcd8_5
[16] Coronavirus: China’s first confirmed Covid-19 case traced back to November 17. South China Morning Post; 13 March 2020.
[17] VPRO Tegenlicht; 22 maart 2020, 2:00. https://www.vpro.nl/programmas/tegenlicht/kijk/afleveringen/2019-2020/virus-van-morgen.html
[18] Top US scientist reveals he first heard about virus outbreak in Wuhan TWO WEEKS before the world about Covid. Mail Online; 4 September, 2021.
[19] Bloom Lab; https://twitter.com/jbloom_lab/status/1509599597223559168
[20] China Spins Tale That the U.S. Army Started the Coronavirus Epidemic. The New York Times; March 13, 2020.
[21] George Gao, William Liu, Peipei Liu et al. Surveillance of SARS-CoV-2 in the environment and animal samples of the Huanan Seafood Market, 25 February 2022, PREPRINT (Version 1) available at Research Square [https://doi.org/10.21203/rs.3.rs-1370392/v1]
[22] Daniel A. Walker, gepensioneerd geoloog en hydrogeoloog. https://twitter.com/danwalker9999/status/1499228514532270083
[23] Pekar, Jonathan E., Magee, Andrew, Parker, Edyth, Moshiri, Niema, Izhikevich, Katherine, Havens, Jennifer L., Gangavarapu, Karthik, Malpica Serrano, Lorena M., Crits-Christoph, Alexander, Matteson, Nathaniel L., Zeller, Mark, Levy, Joshua I., Wang, Jade C., Hughes, Scott, Lee, Jungmin, Park, Heedo, Park, Man-Seong, Ching Zi Yan, Katherine, Tzer Pin Lin, Raymond, … Wertheim, Joel O. (2022). SARS-CoV-2 emergence very likely resulted from at least two zoonotic events. Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.6342616
[24] Huang C, Wang Y, Li X, Ren L, Zhao J, Hu Y, Zhang L, Fan G, Xu J, Gu X, Cheng Z, Yu T, Xia J, Wei Y, Wu W, Xie X, Yin W, Li H, Liu M, Xiao Y, Gao H, Guo L, Xie J, Wang G, Jiang R, Gao Z, Jin Q, Wang J, Cao B. Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. Lancet. 2020 Feb
[25] Horiike, Tokumasa. (2016). AN INTRODUCTION TO MOLECULAR PHYLOGENETIC ANALYSIS. Reviews in Agricultural Science. 4. 10.7831/ras.4.36.
[26] Worobey M. Dissecting the early COVID-19 cases in Wuhan. Science. 2021 Dec 3;374(6572):1202-1204. doi: 10.1126/science.abm4454. Epub 2021 Nov 18
[27] Delete, Deny, and Destroy: Chinese and Western Strategies To Erase COVID’s Origin Are Being Exposed By Independent Research. Independent Science News; April 21, 2022.
[28] Worobey M. Dissecting the early COVID-19 cases in Wuhan. Science (1979). 2021;374(6572):1202-1204.
[29] Sudhir Kumar, Qiqing Tao, Steven Weaver, Maxwell Sanderford, Marcos A Caraballo-Ortiz, Sudip Sharma, Sergei L K Pond, Sayaka Miura, An Evolutionary Portrait of the Progenitor SARS-CoV-2 and Its Dominant Offshoots in COVID-19 Pandemic, Molecular Biology and Evolution, Volume 38, Issue 8, August 2021, Pages 3046–3059, https://doi.org/10.1093/molbev/msab118
[30] Marcos A Caraballo-Ortiz, Sayaka Miura, Maxwell Sanderford, Tenzin Dolker, Qiqing Tao, Steven Weaver, Sergei L K Pond, Sudhir Kumar, TopHap: rapid inference of key phylogenetic structures from common haplotypes in large genome collections with limited diversity, Bioinformatics, Volume 38, Issue 10, 15 May 2022, Pages 2719–2726, https://doi.org/10.1093/bioinformatics/btac186
[31] SARS-CoV-2 is well adapted for humans. What does this mean for re-emergence. https://doi.org/10.1101/2020.05.01.073262
[32] Zhao S, Hou Y, Zhang X, Hughes A, Liu N, Peng M, Wang Q, Xue Y, Chen H. Pinpointing the animal origins of SARS-CoV-2: A genomic approach. J Genet Genomics. 2022 May 24:S1673-8527(22)00153-9. doi: 10.1016/j.jgg.2022.05.002.
[33] Parlementaire immuniteit is geen vleermuis, Marion Koopmans. De Telegraaf; 3 juni 2022
[34] Chan JF, Yuan S, Kok KH, To KK, Chu H, Yang J, Xing F, Liu J, Yip CC, Poon RW, Tsoi HW, Lo SK, Chan KH, Poon VK, Chan WM, Ip JD, Cai JP, Cheng VC, Chen H, Hui CK, Yuen KY. A familial cluster of pneumonia associated with the 2019 novel coronavirus indicating person-to-person transmission: a study of a family cluster. Lancet. 2020 Feb 15;395(10223):514-523. doi: 10.1016/S0140-6736(20)30154-9.
[35] Canuti M, Bianchi S, Kolbl O, et al Waiting for the truth: is reluctance in accepting an early origin hypothesis for SARS-CoV-2 delaying our understanding of viral emergence? BMJ Global Health 2022;7:e008386.
[36] Congress is investigating whether the 2019 Military World Games in Wuhan was a superspreader event. The Washington Post; June 23, 2021.
[37] Nsoesie, Elaine Okanyene, Benjamin Rader, Yiyao L. Barnoon, Lauren Goodwin, and John S. Brownstein. Analysis of hospital traffic and search engine data in Wuhan China indicates early disease activity in the Fall of 2019 (2020).
http://nrs.harvard.edu/urn-3:HUL.InstRepos:42669767
[38] Satellite images of packed Wuhan hospitals suggest coronavirus outbreak began earlier than thought. The Telegraph; 8 June 2020.
[39] Early ‘lab-grown’ Covid virus found in sample lends weight to Wuhan theory. The Telegraph; 9 february 2022.
[40] Quay, Steven Carl. (2020). Where Did the 2019 Coronavirus Pandemic Begin and How Did it Spread? The People’s Liberation Army Hospital in Wuhan China and Line 2 of the Wuhan Metro System Are Compelling Answers (Version 1). Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.4119263
[41] The possible origins of 2019-nCoV Coronavirus. Botao Xiao & Lei Xiao. https://img-prod.tgcom24.mediaset.it/images/2020/02/16/114720192-5eb8307f-017c-4075-a697-348628da0204.pdf
[42] Guo WP, Lin XD, Wang W, Tian JH, Cong ML, Zhang HL, Wang MR, Zhou RH, Wang JB, Li MH, Xu J, Holmes EC, Zhang YZ. Phylogeny and origins of hantaviruses harbored by bats, insectivores, and rodents. PLoS Pathog. 2013 Feb;9(2):e1003159. doi: 10.1371/journal.ppat.1003159.
[43] Pandemic & Disaster Preparedness Center officieel geopend. Erasmus Universiteit Rotterdam. https://www.eur.nl/nieuws/pandemic-disaster-preparedness-center-officieel-geopend
[44] Wuhan aan de Maas. Vrijspreker; 15 april 2022.
[45] Infection Fatality Rate of COVID-19 in community-dwelling populations with emphasis on the elderly: An overview. Cathrine Axfors & John P A Ioannidis; December 23, 2021. https://doi.org/10.1101/2021.07.08.21260210
[46] Wuhan lab leak theory ‘accepted als likely behind closed doors at No 10’. The Telegraph; 22 February Knapton.
[47] WHO boss ‘secretly blames China lab for Covid leak’. Mail on Sunday; June 18, 2022

Bron: Jan b.Hommel

Blijf betrokken, blijf wakker, volg LNN. Schrijf je nu in voor de nieuwsbrief

Steun LNN en word lid of doneer. Zo help je ons om het tegengeluid te blijven verspreiden. 

Disclaimer: Opiniestukken geven niet persé de mening weer van de LNN-redactie. Wij bieden een platform om de vrijheid van meningsuiting te ondersteunen