Zweden’s ongemakkelijke Covid overwinning

Weer een interessant stuk van de Zweedse journalist Johan Anderberg. Hoe Zweden bewees dat veel maatregelen in andere landen geen effect hadden gehad.

Het hoge dodental

Toen in de vorige zomer de resultaten van de eerste Covidsgolf in de media begonnen te verschijnen, waren er verschillende manieren om de verwoesting te meten. Eén manier om naar de pandemie te kijken was zich te concentreren op het aantal doden – meer dan een half miljoen over de hele wereld tegen het einde van juni. Een andere manier was te proberen de ingewikkelde gevolgen van de verschillende maatregelen ter bestrijding van het virus te beoordelen. Toen veel functies in de samenleving werden bevroren, hadden mensen het moeilijk – vooral de meest kwetsbaren.

Voor degenen die de voorkeur gaven aan het eerste perspectief, waren er genoeg gegevens om op te steunen. In de meeste landen, vooral de rijke, werd het aantal doden nauwkeurig bijgehouden en in stijlvolle grafieken op verschillende sites gepresenteerd: de website van de Johns Hopkins University, Worldometer, Our World in Data.

Het was een stuk moeilijker om de gevolgen van de lockdowns te meten. Ze verschenen hier en daar als verspreide anekdotes en cijfers. Het meest opvallende gegeven kwam misschien uit de VS: aan het eind van het academisch jaar waren in totaal 55,1 miljoen leerlingen getroffen door de sluiting van scholen.

Maar toch was het dodental interessanter. Aan het begin van de zomer had The New York Times een voorpagina gepubliceerd waarin geen foto’s stonden. In plaats daarvan stond er een lange lijst van mensen die gestorven waren: duizend namen, gevolgd door hun leeftijd, woonplaats, en een zeer korte beschrijving. “Alan Lund, 81, Washington, dirigent met ‘het meest geweldige oor’”; “Harvey Bayard, 88, New York, groeide op recht tegenover het oude Yankee Stadium”. En ga zo maar door.

Het was de nationale redacteur van The New York Times opgevallen dat het dodental in de VS op het punt stond de 100.000 te passeren, en daarom wilde hij iets memorabels maken – iets waarop je over 100 jaar kon terugkijken om te begrijpen wat de samenleving doormaakte. De voorpagina deed denken aan hoe een krant eruit zou kunnen zien tijdens een bloedige oorlog. Het deed denken aan de manier waarop Amerikaanse tv-stations aan het eind van elke dag de namen van gesneuvelde soldaten hadden gemeld tijdens de oorlog in Vietnam.

Het idee verspreidde zich snel over de wereld. Een paar weken later werd in Zweden de voorpagina van Dagens Nyheter bedekt met 49 kleurenfoto’s onder de woorden: “Eén dag, 118 levens.” Die 118 mensen waren op 15 april overleden. Het was het hoogste dagelijkse dodental dat in het hele voorjaar was geregistreerd. Sindsdien was het gestaag gedaald.

De zelfveroorzaakte wereldramp

Toen de epidemioloog Johan Giesecke de krant las, stond hij er een beetje versteld van. Op een normale dag sterven er 275 mensen in Zweden, dacht hij. Hij had een groot deel van zijn leven besteed aan het bestuderen van precies dat: waar, wanneer en hoe mensen sterven. De manier waarop de wereld tegenwoordig over de dood denkt, was hem volkomen vreemd. Toen hij had deelgenomen aan een online conferentie in Johannesburg, had een deelnemer erop gewezen dat alleen al in dat jaar meer dan 2 miljoen mensen in de wereld van honger waren gestorven. In diezelfde periode had Covid-19 tussen de 200.000 en 300.000 levens geëist.

Giesecke had het gevoel dat de wereld een zelfveroorzaakte wereldramp onderging. Als men de dingen gewoon op hun beloop had gelaten, zou het nu voorbij zijn geweest. In plaats daarvan werden miljoenen kinderen van hun onderwijs beroofd. In sommige landen mochten ze niet eens naar de speeltuin. Uit Spanje kwamen verhalen van ouders die met hun kinderen stiekem parkeergarages binnenslopen om ze te laten rondrennen.

Tienduizenden operaties werden door de gezondheidsdiensten uitgesteld. Screenings op alles van baarmoederhals- tot prostaatkanker werden in de ijskast gezet. Dit gebeurde niet alleen in andere landen. Zweden had ook zijn deel van de eigenaardige beslissingen. De Zweedse politie had uit angst voor het virus al maanden geen rijexamens meer afgenomen. Dit jaar leek het niet zo ernstig als iemand door een dronken chauffeur zou worden gedood.

Het werd duidelijk dat de media, de politici en het publiek het moeilijk hadden om de risico’s van het nieuwe virus in te schatten. Voor de meeste mensen betekenden de cijfers niets. Maar zij zagen hoe de gezondheidsdiensten in verschillende landen werden overspoeld. Ze hoorden de getuigenissen van verpleegsters en dokters.

Hier en daar in de wereld – in Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Ecuador – waren mensen de straat opgegaan om te protesteren tegen de regels, wetten en decreten die hun leven beknotten. Uit andere landen kwamen berichten dat mensen de beperkingen begonnen te negeren. Maar de kracht van het verzet bleef zwakker dan Giesecke had verwacht. Er was geen Franse revolutie geweest, geen wereldwijde reactie.

Het grote onderzoek

Een verklaring voor de passiviteit van de burgers zou de berichtgeving over de dodelijkheid van het virus in de media kunnen zijn geweest; het leek erop dat zij een niet-gecontextualiseerd beeld hadden gekregen van hoe ernstig de Covid-19 pandemie werkelijk was. In het voorjaar en de zomer had het wereldwijde adviesbureau Kekst CNC mensen in vijf grote democratieën – het VK, Duitsland, Frankrijk, de VS en Japan – gevraagd naar allerlei zaken in verband met het virus en de samenleving. Het zesde land in het onderzoek was Zweden. Zweden was een stuk kleiner dan de andere landen, maar werd opgenomen vanwege de unieke weg die het door de pandemie bewandelde.

De vragen gingen over van alles en nog wat, variërend van de mening van de mensen over de maatregelen van de autoriteiten tot de toestand op de arbeidsmarkt en de vraag of zij van mening waren dat hun regeringen de handel en industrie voldoende steun verleenden. Het twaalfde en laatste onderwerp van de enquête bevatte twee vragen: “Hoeveel mensen in uw land hebben het coronavirus opgelopen? Hoeveel mensen in uw land zijn gestorven?” Terwijl steeds betrouwbaarder cijfers binnen druppelden over de werkelijke dodelijkheid van Covid-19, werd nu ook onderzocht hoeveel personen men dacht dat er hieraan zouden zijn overleden.

In de VS was de gemiddelde schatting medio juli dat 9% van de bevolking was gestorven. Als dat waar was geweest, zou dat overeen zijn gekomen met bijna 30 miljoen doden onder de Amerikanen. Het dodental werd dus met 22.500% overschat – of 225 maal zo hoog. Zowel in het Verenigd Koninkrijk als in Frankrijk en Zweden werd het dodental honderd keer overdreven. De Zweedse schatting van 6% zou overeen zijn gekomen met 600.000 doden in het land. Tegen die tijd bedroeg het officiële dodental meer dan 5.000 en naderde het de 6.000.

De gemiddelde schatting was misschien niet helemaal representatief, omdat sommige mensen zeer hoge cijfers gaven. In het Verenigd Koninkrijk was het meest voorkomende antwoord dat ongeveer 1% van de bevolking was omgekomen – met andere woorden, veel minder dan het gemiddelde van 7%. Maar het was nog steeds een cijfer dat het aantal sterfgevallen meer dan vertienvoudigde. Op dat moment waren 44.000 Britten geregistreerd als overleden – of ongeveer 0,07% van de bevolking.

Uit de uitsplitsing van de cijfers bleek verder dat meer dan een derde van de Britten had gereageerd met een cijfer van meer dan 5% van de bevolking. Dit zou hetzelfde zijn geweest als wanneer de hele bevolking van Wales zou zijn doodgevallen. Het zou hebben betekend dat vele malen meer Britten aan Covid-19 zouden sterven dan gedurende de gehele Tweede Wereldoorlog – burgerslachtoffers en militairen inbegrepen.

Zie de Zweedse cijfers onder ogen

De oorlogsretoriek van de leiders van de wereld had een impact gehad. Hun burgers geloofden echt dat ze een oorlog meemaakten. Toen, twee jaar na de pandemie, eindigde de oorlog. Er waren geen buitenlandse journalisten meer op de persconferenties van het Zweedse Ministerie van Volksgezondheid. Geen Amerikanen, Britten, Duitsers of Denen vroegen waarom de scholen open bleven, of waarom het land niet op slot ging.

Voor een groot deel kwam dat omdat de rest van de wereld rustig was gaan leven met het nieuwe virus. De meeste politici in de wereld hadden de hoop op zowel lockdowns als schoolsluitingen opgegeven. En toch, gezien al die artikelen en TV-segmenten die waren geproduceerd over de dwaze libertaire houding van Zweden ten opzichte van de pandemie, gezien de manier waarop sommige gegevensbronnen dagelijks door de media van de wereld werden genoemd, was dit plotselinge gebrek aan belangstelling vreemd.

Voor iedereen die nog geïnteresseerd was, waren de resultaten onmogelijk te ontkennen. Tegen het einde van 2021 hadden 56 landen per hoofd van de bevolking meer doden door Covid-19 geregistreerd dan Zweden. Wat betreft de beperkingen waar de rest van de wereld zoveel vertrouwen in had gesteld – schoolsluitingen, lockdowns, gezichtsmaskers, massale tests – was Zweden min of meer de tegenovergestelde richting uitgegaan. Toch verschilden de resultaten niet noemenswaardig van die van andere landen. Het begon steeds duidelijker te worden dat de politieke maatregelen die tegen het virus waren ingezet van beperkte waarde waren. Maar niemand sprak hierover.

Vanuit menselijk oogpunt was het gemakkelijk te begrijpen waarom zovelen aarzelden om de cijfers uit Zweden onder ogen te zien. Want de onvermijdelijke conclusie moet zijn dat miljoenen mensen hun vrijheid was ontzegd, en miljoenen kinderen hun opvoeding was ontnomen, en dat alles voor niets.

Wie zou daar medeplichtig aan willen zijn?